حوض انبارها در سالهای نه چندان دور یکی از عناصر حیاتی شهرها، روستاها و همینطور شکل دهنده سفرها و راههای کاروانرو در مناطق گرم و خشک بیابانی بوده است که در یاردانگ از آنها بسیار گفتهایم. حوض انبارها در عین سادگی بنا دارای اجزا اساسی متعددی است که یکی از اجزا تشکیل دهنده آنها میلک حوض انبار است.
امروزه با تامین آب مورد نیاز مردم توسط سیستم لولهکشی شهری، روستایی و همینطور تغییر در نحوه سفر و راهها، خوض انبارها، این سازههای کهن به مرور به مرز فراموشی رسیدهاند. حوض انبارها حاصل قرنها تجربه و مهارت در زمینه معماری بومی و تعامل با طبیعت بودهاند.
متاسفانه این سازهها به دلیل عدم مرمت و در کنار آن، بدون آبگیری صحیح مخزن آنها، رو به خرابی و ویرانی رفتهاند. سازههایی که با اجزایی ساده، اما تکنیکی در زمان خود نشانهای برای وجود حیات و زندگی بوده است و کاروانیان با دیدن آن از دور دست، امیدی را برای ادامه راه به همراه داشتهاند.
در هر سازهای ساخته شده اجزا مهمی وجود دارد که با بودن آنها در کنار هم به اصل برقراری سازه خواهیم رسید و در حقیقت بعضی از این اجزا نیز به عنوان رکن اصلی و شالوده بنایی سازه را تشکیل میدهد. همانطور که در نوشته حوض انبار + ذکر شد، اجزا یک حوض انبار از میلک، گنبد و حوض، دریچههای تهویه هوا، پلکان یا همان راه پله، پاشیر و حتی کتیبه سر در ورودی تشکیل شده است.
همانطور که ذکر شد، یکی از این اجزا که برای ساخت حوض انبارها از اجزا اصلی به حساب میآمده، میلک حوض انبار است. برای میلک سه کاربرد تصور میشود. یکی در مراحل ساخت، به نظر میرسد که میلک را در وسط حوض انبار قرار میدادهاند و با اتصال یک زنجیر به آن، زنجیر با چرخش دورانی که استاد بنا انجام میداده، حالت دورانی گنبد را به خوبی حفظ کرده و در ساخت اینگونه از آن بهره میبردهاند. (تنظیم کردن حرکت قوس و دوران گنبد در موقع ساخت) کاربری دوم برمیگردد نیز به اعتقادات مذهبی زمانه خود برمیگردد، از قبل از دوره اسلامی تصورات خاصی از بارور شدن ابرها داشتهاند و در کاربری سوم نیز برای ریزش آب باران به پایین گنبد بوده تا آب باران در قسمت بالایی حوض انبار نمانده و خرابی بوجود نیآید.
اینگونه به نظر میرسد که با جایگزینی نماد الله به جای میلکی ساده که در صدههای حاضر انجام شده است، مقصود تفکیکی در حوض انبارهای اهل تسنن و شیعه بوده تا صرفا تفاوتی در ظاهر حوض انبار ایجاد شود و اهل تسنن این نماد الله را در بالای حوض انبارها قرار میدادهاند که سبقه تاریخی نداشته و در عصر حاضر به انجام رسیده است.