خشاب، خشابه، خشابات، خشبات، این واژه‌ها چیست و چه نوع سازه‌ای را دربر می‌گیرد؟
میل‌های راهنما و برج‌ها تنها در راه‌های زمینی وجود نداشته‌اند + . این میل‌ها در راه‌های دریایی نیز برای جلوگیری خطراتی که برای کشتی‌ها بوجود می‌آمده وجود داشته که به نام خشاب، خشابه و خشبات مشهور بوده‌اند.
You might also like
خشاب، خشابه، خشابات، خشبات نیز همچون واژه‌ها و نام‌های کاربات، رباط، ساباط و خرابات همه اگر نام‌ها و واژگان فارسی نباشند نام‌های کاملا ایرانی و باستانی هستند که به معنای برج و ساختمان درخشنده و فروغ‌دهنده است.
جنس خشاب‌ها (خشاب، خشابه، خشابات، خشبات) و میل‌های دریایی
میل‌های دریایی یا همان خشاب، خشابه، خشابات، خشبات در ابتدا از چوب ساج و به شکل منجنیق و هرمی ناقص ساخته می‌شده و ارتفاعی حدود ۴۰ متر از سطح دریا داشته و بعدها از سفال و سنگ نیز در بنای آن استفاده شده است. با تعبیه اطاقکی چهارگوش در بالای خشاب، نگهبانانی در اطاقی چهارطاقی در بالاترین سطح از آن نگهبانی می‌دادند. (برای حفاظت از سازه و هشدار به کشتی‌ها و مردمان ساحل نشین)
منابع تاریخی متعدد بر وجود این خشاب ها، خشبات که کارایی چراغ‌های راهنمای دریایی یا فانوس‌های دریایی را داشته دلالت دارند که این سازه‌ها تا سده هفتم هجری نیز برپا بوده‌اند.
(خشبات جمع خشبه به معنای مناره‌های بحری است که به نوعی جمع خشب به معنای چوب است که در آثار قدیمی جغرافیایی به برجی از چوب که به مانند داربست در دریا یا کناره دریاها کار گذاشته می‌شده ذکر می‌شده است. این سازه‌ها در بالای خود اطاقکی برای آتش افروزی شبانه داشته است)
راه دریایی خلیج فارس را می‌توان یکی از باستانی‌ترین راه‌های پیوسته دریایی در جهان دانست که از چندین هزار سال پیش وجود داشته و کالاهای چین، اندونزی، مالایا، هندوستان و نیز سرزمین زنگ، در قاره سیاه را با کوشش دریانوردان ایرانی به بندرهای خلیج فارس آورده و روابط این کشورها را بهم متصل می‌کرده است.
تاریخ‌نگاره‌هایی از وجود خشبات (خشاب، خشابه، خشابات، خشبات)
مقدسی در سال ۹۸۵ میلادی / ۳۷۵ هجری قمری خشاب‌ها را این‌گونه توصیف کرده است: در حوالی بصره، در روی تنه درختان خرما اطاقک‌هایی ساخته شده بود که در آنها شب‌ها آتش روشن می‌کردند تا از تصادف کشتی‌ها با صخره‌ها، گل و سنگ جلوگیری نمایند.
لازم به ذکر است بدانیم خشبات یا همان چراغ‌های راهنما (فانوس‌های دریایی باستانی) در دریا تا سده هفتم هجری (سیزدهم میلادی) برپا بوده‌اند.
با توجه به شرح و توصیفاتی که مقدسی، ناصرخسرو، سلیمان سیرافی و حافظ ابرو و سایر مورخین و جغرافی‌نویسان مشهور از تأسیسات دریایی خشبات از خود برجای نهاده‌اند، می‌توان چنین برداشت کرد که خشبات و چراغ‌های دریایی بر دو نوع بوده‌اند، هر دو نوع نیز با وجود اهداف و وظایف مشترک، کاربردهای متفاوتی داشته‌اند.
- ظاهراً یک نوع از خشبات صرفاً برای دیده بانی بوده و بعید به نظر می رسد برای روشن کردن آتش بوده باشد زیرا آتشی که کشتی‌ها بتوانند آن را از مسافت دور رؤیت کنند باید در اندازه بزرگ روشن می‌شده در حالی که این نوع خشبات احتمالاً چنین امکانی را نداشته‌اند. اهمیت خشبات نوع اول در معین کردن نقاط کم عمق آب، وجود سنگ‌ها و صخره های زیر آبی بوده است که در نتیجه از به گل نشستن و صدمه دیدن کشتی‌ها جلوگیری می‌کردند. با وجود اطاقک در بالای آنها دریابانان و دیده بانان مستقر در آنها وظیفه خبر‌رسانی و اطلاع رسانی را داشته‌اند. به این ترتیب که با رسیدن کشتی‌ها به منطقه و بندر آن را اعلام می‌کردند و همین‌طور در صورت مشاهده یورش دزدان و غارتگران دریایی به کشتی‌ها و پایگاه‌های نظامی آن زمان خبر می‌دادند تا به سرعت برای مقابله با آنها اقدام کنند. بنابراین خشبات دریایی کاربرد نظامی نیز داشته‌اند.
- خشبات نوع دوم فاقد گنبد و اطاقک بودند و در بالای آنها فقط فضایی برای آتش روشن کردن وجود داشته است و بالطبع مأمورینی داشته که وظیفه روشن کردن آتش در شب را برعهده داشته‌اند. اهمیت و کاربرد خشبات نوع دوم تنها برای شب بوده است زیرا با آتشی که بر فراز آنها افروخته می‌شده به کشتی‌ها کمک می‌کردند تا در تاریکی شب و حتی هوای ابری، مسیر خود را بیابند، در حالی که کارکرد خشبات نوع اول تنها برای روز بوده است.
(البته کاربرد خشبات نوع اول و دوم در نشان دادن مکان‌های کم عمق و خطرناک و راهنمایی کشتی‌ها مشترک بوده است)
فهرست و لیستی از فانوس‌های دریایی ایران (خشاب، خشابه، خشابات، خشبات) در حال حاضر به شرح ذیل است:
- فانوس موج‌شکن شرقی امیرآباد، فانوس موج‌شکن غربی امیرآباد، فانوس موج‌شکن انزلی، فانوس پشتی محدوده ورودی بندرعباس، فانوس دریایی بندر انزلی، فانوس دریایی بندرگز، فانوس موج‌شکن شرقی بندر شهید رجایی، فانوس جلویی محدوده ورودی بندر شهید رجایی، فانوس پشتی محدوده ورودی بند شهید رجایی، فانوس موج‌شکن غربی بندر شهید رجایی، فانوس دریایی بندر سیریک، فانوس دریایی چابهار، فانوس دریایی ترمینال هرمزگان، فانوس دریایی جاسک، فانوس دریایی جزیره بنی فرور، فانوس دریایی جزیره فرور، فانوس دریایی جزیره فارسی، فانوس دریایی جزیره هندرابی، فانوس دریایی جزیره هنگام، فانوس دریایی جزیره خارگ، فانوس دریایی جزیره خارگو، فانوس دریایی جزیره کیش، فانوس دریایی شمالی جزیره لارک، فانوس دریایی جزیره لاوان، فانوس دریایی جزیره شیدرو، فانوس دریایی جزیره سیری، فانوس دریایی کلانتری، فانوس دریایی کری، فانوس دریایی کوه مبارک، فانوس دریایی نوشهر، فانوس دریایی پسابندر، فانوس دریایی رأس بستانه، فانوس دریایی رأس دستکان، فانوس دریایی رأس نایبند، فانوس دریایی رأس‌الشت، فانوس دریایی شاه آلوم شول، فانوس دریایی تنب بزرگ، فانوس دریایی تنب کوچک
