قهستان کجاست؟ سرزمینی که در تمامی نقشه‌های قدیم به وضوح از آن نام برده شده و دارای وسعت زیادی است که خطه خراسان جنوبی را در برمی‌گیرد. می‌توان گفت قُهِستان نام سرزمین و خطه‌ای است که در بیشتر اسناد، کتاب‌های تاریخی قدیمی و سفرنامه‌ها از آن نام برده شده است. در یاردانگ هم ما بعضا به این نام اشاره داشته‌ایم.
قُهِستان ، کُهستان، کوهستان سرزمینی بزرگ در جنوب خراسان، خراسان جنوبی است که می‌توان گفت منطقه‌ای کوهستانی و بزرگ است که شهرهای فردوس (تون)، طبس، بیرجند، قاینات، خواف (خوو)، تربت حیدریه (زاوه)، کاشمر (ترشیز)، گناباد (جنابذ و یا کناباد)، خواف و تایباد (باخزر) را شامل می‌شود. از این سرزمین در کتاب‌های تاریخی به سرزمینی که اعراب و مغول‌ها هیچ‌گاه نتوانستند به آن چیرگی کنند اطلاق شده است. از آنچه در تاریخ می‌بینیم قهستان قدیم در اواخر دوره صفویه تجزیه شده و ولایت قاینات در آن نام و شکل گرفت که یکی از ۲۷ ولایت خراسان بزرگ به حساب می‌آید.
در کتاب‌های جغرافیا نیز بسیار به قنات‌ها و کاریز‌های منطقه قهستان اشاره شده است.
You might also like
- تاریخ‌دان و جغرافی‌دان مشهور ایرانی شهاب‌الدین عبدالله (یا نورالله) بن لطف‌الله بن عبدالرشید خوافی معروف به حافظ ابرو در کتاب جغرافیایی خود آثاری از تاریخ اسلام و ایران که در عصر تیموری در سال ۸۳۰ هجری قمری نگارش شده از قُهِستان چنین گفته است: ولایت قهستان عریض و طویل است، دور آن قریب صد فرسخ زیادت باشد. شرقی آن ولایت خواف است و غربی آن بیابانی است. غرب آن فارس و کرمان و شمال آن اعمال نیشابور و سبزوار است. جنوب سجستان و کرمان. قهستان مشتمل بر چند قصبه و ناحیت بزرگ است از جمله قاین، جنابذ (گناباد)، بیرجند، تون (فردوس امروزی)، زیرکوه قاین، بجستان، نهارجان، طبس گیلکی (شهرستان طبس)، رقه، شاخن، فشارود، مومن آباد، ترشیز، طبس مسینان و خوسف، قصبه بزرگ قهستان یکی قاین است.
- یاقوت حموی تاریخ‌دان نیز قهستان را ناحیه‌ای بزرگ دانسته که در میان نیشابور، هرات، اصفهان و یزد قرار دارد و در آن شهرها و دهکده های بسیار است. حموی قاین و گناباد را از شهرهای مهم آن ذکر کرده است.
- ناصرخسرو نیز در بازگشت از سفر دور و دراز خود از تون و جنوب گناباد عبور کرده و در شهر قاین اقامت نموده است و از اهمیت منطقه قُهِستان و یکی از دانشمندان آن در سفرنامه خود نگاشته است.
- مقدسی نیز شهرهای تون، جنابد (گناباد)، طبس عناب، خوسب(خوسف) ، طبس التمر ، خور و قائن را قصبه این ایالت دانسته است.
- در اشکال العالم جیهانی نیز آمده است: قهستان از جمله خراسان است بر حد بیابان فارس و کرمان و بدانجا هیچ شهر نیست بدین نام، و این نام ولایت است و شهرهای آن قائن است و جنابذ(گنابد) و تون و خور ، خوسف، طبس کریت و طبس مسینان.
- از قهستان در صوره الارض ابن حوقل در قرن چهارم این‌گونه آمده است: قهستان ناحیه ای است در بیابان فارس و شهری بدین نام ندارد .قصبه آن قاین و شهرهای آن ینابذ و طبس که معروف به کری است .خور و طبس مسینان است. مسافات قهستان چنین است :قاین تا نیشابور ۹ منزل، تا هرات ۸ منزل، تا گناباد ۲ منزل، تا زورن ۳ منزل، تا طبس مسینان ۲روز و تا طبس گلشن ۲ منزل، تا خوسف دو روز و از آنجا تا خور یک روز است.
- سیاح و تاجر ونیزی مارکوپولو نیز در سال ۱۲۷۱ میلادی به نظر می‌رسد در بهار از این سرزمین عبور کرده و در سفرنامه خود به آن نام کوهستان داده است. وی که از قهستان گذر کرده و در سفرنامه خود از تون و کاین که بدون شک همان قاین بوده نام برده است و قهستان را هشتمین امیرنشین ایران خوانده است.
- حموی دمشقی قهستان را در تقویم البلدان خود ناحیه وسیعی نام می‌برد که در بین نیشابور، هرات، اصفهان، یزد و قاین قرار دارد. بنا به نوشته حموی، قوهستان کوره‌ای است (کوره به معنای ناحیه بکار برده شده است) بر کنار بیابان فارس و مشتمل بر چند شهر و از آن جمله قاین که قصبه‌ای از قوهستان است و در قوهستان جز کاریزها منبع آبی پیدا نمی‌شود.
