دکتر احمد مستوفی پدر جغرافیای ایران، استاد جغرافیای دانشگاه تهران طی سال های ۱۳۱۷ تا ۱۳۵۶ بوده و ایشان بنیان گزار و نخستین استاد ژئومورفولوژی آن دانشگاه محسوب می شود که در سال ۱۳۷۲متاسفانه چشم از جهان فرو بسته است.
احمد مستوفی، در طی فعالیت تحقیقاتی اش توانست به تمامی نقاط کویری و بیابانی ایران سفر کرده و در همین راستا چندین کتاب به عنوان گزارشات جغرافیایی در معرفی کویر و بیابان های ایران از وی بیادگار مانده که در حال حاضر علاوه بر آنها، نقشه تهیه شده از بیابان لوت توسط ایشان نیز به یکی از مرجع‌های مهم در زمینه بیابان لوت به شمار میرود. ایشان در رابطه با کویرها و بیابان‌های ایران تحقیقات کاملی را انجام داده اند که می‌توانیم از آنها به عنوان مرجع در این زمینه استفاده کنیم.
طبق تقسیمی که دکتر مستوفی در نظر گرفته قسمت اعظم ایران بین کوه‌های البرز و خراسان در شمال و همین طور کوه‌های مرکزی در مغرب و کوه‌های شرقی در مشرق بیابان‌های ایران را احاطه کرده است. در بیابان‌ها نیز ارتفاعاتی در جهات مختلف وجود دارد که دشت‌ها را به چند حوضه تقسیم کرده است.
مهم ترین ارتفاعات را میتوان بلندی‌هایی دانست که از دستگردان طبس شروع شده و بطور مقطع تا کوه‌های شمالی یزد ادامه دارد. این برجستگی‌ها به شکل پلی بین کوه‌های خراسان و کوه‌های مرکزی ایران قرار دارد و مجموعه بیابان‌های داخلی را به دو حوضه تقسیم می‌کند. حوضه شمالی که بزرگ‌تر است و در روی نقشه‌ها به عنوان دشت کویر نام‌گذاری شده و حوضه جنوبی را که به عنوان دشت لوت مشخص شده است.
ارتفاعات طبس و نای‌بند و راور در جهتی شمالی جنوبی، دشت لوت را به دو حوضه تقسیم کرده یکی حوضه شمالی غربی که کوچک تر و از سمتی به دشت کویر محدود است به نام لوت شمالی نام گرفته و حوضه جنوب شرقی که بزرگ تر بوده به لوت جنوبی معروف شده است. در میانه این دو نیز لوت مرکزی در تقسیمات جغرافی‌دانان برای راحتی در حدود این بیابان بزرگ در نظر گرفته شده است.
احمد مستوفی پدر جغرافیای ایران در تعریفی به درستی از واژه دشت و بیابان و کویر استفاده کرده که بد نیست به آنها نیز اشاره داشته باشیم.
دشت یک کلمه به ظاهر فارسی است که در ایران بسیار رایج است و به معنی سرزمین هموار و جلگه‌ای شکل است که غالبا در مقابل کلمه کوه بکار میرود، حتی به حوضه‌ها و چاله‌های بین کوه‌ها هم دشت گفته می شود، به مانند دشت مغان یا دشت لار یا دشت ارژن.
پس کلمه دشت در حقیقت پستی و بلندی زمین در مفهومی بسیار وسیع است و الزاما همیشه یک جلگه هموار نیست، همان طور که به دامنه های پایین کوه‌ها نیز دشت می‌گویند.
کویر نام یک عارضه ناهموار نیست و در حقیقت میتوان گفت کویر یک اصطلاح خاک شناسی است! کویر می تواند در دشت یا جلگه و یا دامنه‌ها و همین طور دره‌ها هم باشد و به طور کل می تواند در همه جا دیده شود. در حقیقت پیدایش کویر تنها مربوط به جنس خاک و رطوبت زمین است.
کویر را میتوان زمینی نامید که در ترکیبات آن نمک به مقدار زیاد یا کم وجود دارد و برای زراعت مساعد نیست و براساس این تعریف، بعضی از اصطلاحات و نام‌های ترکیبی از کویر که در کتاب‌ها و نقشه‌ها نیز بسیار می‌بینیم نادرست به کار رفته به مانند کویر نمک چرا که کویر بدون نمک وجود خارجی ندارد و یا حتی کویر لوت که با رویهم گذاشتن دو کلمه دشت و لوت اصطلاح دشت لوت مفهوم جغرافیایی بهتر و زیباتر از بیابان نمک یا کویر لوت خواهد داشت.
Comments ۵