دکتر احمد مستوفی پدر جغرافیای ایران، استاد جغرافیای دانشگاه تهران طی سال های ۱۳۱۷ تا ۱۳۵۶ بوده و ایشان بنیان گزار و نخستین استاد ژئومورفولوژی آن دانشگاه محسوب می شود که در سال ۱۳۷۲متاسفانه چشم از جهان فرو بسته است.
احمد مستوفی پدر جغرافیای ایران، در طی فعالیت تحقیقاتی اش توانست به تمامی نقاط کویری و بیابانی ایران سفر کرده و در همین راستا چندین کتاب در معرفی کویر و بیابان های ایران از وی بیادگار مانده که در حال حاضر علاوه بر آن ها، نقشه تهیه شده ایران توسط وی نیز یکی از مرجع های مهم در زمینه کویر شناسی و به خصوص حدود و مشخصات کویر های ایران به شمار می رود. ایشان در رابطه با کویر ها و بیابان های ایران تحقیقات کاملی را انجام داده اند که میتوانیم از آن ها به عنوان مرجع در این زمینه استفاده کنیم.
طبق تقسیمی که دکتر مستوفی در نظر گرفته قسمت اعظم ایران بین کوه های البرز و خراسان در شمال و همین طور کوه های مرکزی در مغرب و کوه های شرقی در مشرق شامل بیابان های ایران می گردد که در این بیابان ها ارتفاعاتی در جهات مختلف وجود دارد که دشت ها را به چند حوضه تقسیم کرده است.
مهم ترین ارتفاعات را میتوان بلندی هایی دانست که از دستگردان طبس شروع شده و بطور مقطع تا کوه های شمالی یزد ادامه دارد. این برجستگی ها به شکل پلی بین کوه های خراسان و کوه های مرکزی ایران قرار دارد و مجموعه بیابان های داخلی را به دو حوضه تقسیم می کند. حوضه شمالی که بزرگ تر است و در روی نقشه ها به عنوان دشت کویر نام گذاری شده و حوضه جنوبی را که به عنوان دشت لوت مشخص شده است.
ارتفاعات طبس و نای بند و راور در جهتی شمالی جنوبی، دشت لوت را به دو حوضه تقسیم کرده یکی حوضه شمالی غربی که کوچک تر و از سمتی به دشت کویر محدود است به نام لوت شمالی نام گرفته و حوضه جنوب شرقی که بزرگ تر بوده به لوت جنوبی معروف شده است.
در تعریف دکتر مستوفی کلمه های دشت و لوت و کویر به درستی مشخص شده اند که بد نیست به آنها نیز اشاره داشته باشیم. دشت یک کلمه به ظاهر فارسی است که در ایران بسیار رایج استو به معنی سرزمین هموار و جلگه ای شکل است که غالبا در مقابل کلمه کوه بکار میرود و حتی به حوضه ها و چاله های بین کوه ها هم دشت گفته می شود، به مانند دشت مغان یا دشت لار یا دشت ارژن. پس کلمه دشت یک عارضه پستی و بلندی زمین در مفهومی بسیار وسیع است و الزاما همیشه یک جلگه هموار نیست، همان طور که به دامنه های پایین کوه ها نیز دشت می گویند.
کویر نام یک عارضه ناهموار نیست و در حقیقت می توان گفت کویر یک اصطلاح خاک شناسی است ! کویر می تواند در دشت یا جلگه و یا دامنه ها و همین طور دره ها هم باشد و به طور کل می تواند در همه جا دیده شود و در حقیقت پیدایش کویر تنها مربوط به جنس خاک و نم زمین است. کویر را میتوان زمینی نامید که در ترکیبات آن نمک به مقدار زیاد یا کم وجود دارد و برای زراعت مساعد نیست و براساس این تعریف بعضی از اصطلاحات و نام های ترکیبی از کویر که در کتاب ها و نقشه ها نیز بسیار می بینیم نادرست به کار رفته به مانند کویر نمک چرا که کویر بدون نمک وجود خارجی ندارد و یا حتی کویر لوت که با رویهم گذاشتن دو کلمه دشت و لوت اصطلاح دشت لوت مفهوم جغرافیایی بهتر و زیباتر از بیابان نمک یا کویر لوت خواهد داشت.
کلمه لوت که به عنوان دشت لوت در خیلی جاها بکار میرود. این کلمه فقط در بیابان های واقع در بین کرمان و سیستان و همین طور خراسان رواج دارد و در شهداد و نصرت آباد و یا بم وقتی سراغ از لوت را میگیرید مردم از جایی که بی آب و بی زندگی و وحشتناک است نام میبرند و حتی در شهداد که در حاشیه لوت واقع شده کسی لوت را نمی شناسد و به داخل آن نرفته و لوت را در طرف مشرق سیستان و در شمال خراسان در نظر میگیرند چرا که اهالی شهداد از راه های عبور دشت های اطراف خبر دارند و در هر آبادی یک یا دو راهنما برای عبور مسافران سراغ دارند!
Comments ۰