شند یا شاند علیرضا خان

You might also like

تمدن جیرفت

۰۸ آبان ۱۴۰۴

قهستان

۳۰ مهر ۱۴۰۴

شند یا شاند علیرضا خان Shand-e `Alireza Khan / Shend-e`Alireza Khan  به چه مفهوم است؟
در میان بیابان دسترسی به آب به معنی مرگ و زندگی است و از این رو فاصله بین راه‌های قدیمی و کهن بر اساس رسیدن به مکان‌هایی که دارای آب است سنجیده می‌شده و در نظر گرفته می‌شود.

حوض‌ انبارها و آب انبارها یا حتی کاروانسرا‌ها نیز بر همین اساس در مسیر کاروانیان احداث می‌شده تا کاروانیان دچار بی‌آبی قرار نگیرند. علاوه بر این سازه‌های میان راهی، مکان‌هایی به صورت طبیعی نیز برای دسترسی به آب وجود دارد از جمله چشمه‌ها، رودخانه‌ها و یا گودال‌هایی که به صورت فصلی در آنها آب باران جمع می‌شده است و کاروان سالار از آنها مطلع بوده است.

شند یا شاند (شِند، شانْد، Sehaund) نیز بستری سیلابی است که با وجود شن‌های متراکم و درشت، در زیر بستر خود آب را جمع کرده و سالار کاروانیان و همین‌طور بلوچ‌ها و حتی راهزنانی که بیابان را به خوبی می‌شناختند از مکان‌ آنها باخبر بوده‌اند. یکی از معروف‌ترین آنها به نام شند یا شاند علیرضا خان معروف است که در سمت شرقی روستای نایبند در بیابان لوت شمالی قرار دارد و کافی است در این محل به اندازه نیم متر تا یک متر شن‌ها را کنار زد تا به آب شیرین دسترسی پیدا کرد. گروه یاردانگ در سال ۱۳۹۱ با هدفی تحقیقاتی به این مکان رسید و با وجود طوفان شن سعی در اثبات آن و دسترسی به آب شیرین داشت که با توجه به شدید شدن طوفان شن، تنها به حفر گودالی یک متری بسنده کرد که از نیم متری رطوبت خاک محسوس بود و یقین با کمی صبر می‌شد گودالی از آب شیرین را که با خاصیت اسمزی جمع می‌شد در آن یافت.

از این دست شند‌ها در بیابان لوت زیاد است، همچون تل لولی که در نزدیکی حوض خان توسط بلوچ‌ها و راهزنان مورد استفاده قرار می‌گرفته و در یک فرسخی حوض خان به سمت کاروانسرای چهل پایه، مکانی پایاب با بوته‌های گز فراوان وجود داشته است که در نوشته‌های قبلی یاردانگ به آن اشاره شده است + و هنوز هم می‌توان به آن دسترسی داشت و یا شند شامنوک که در سفرنامه‌ها به آن اشاره شده و مکان دقیقی از آن در دسترس نیست. (اگر از مکان این شاند اطلاع دارید با ما در ارتباط باشید).

و این سوال هنوز هم باقی است که نام علیرضا خان بر روی این مکان از چه زمان و برای چه بوده؟ آیا کسی که این مکان را پیدا کرده علیرضا نامی بوده یا علیرضا خانی بوده که از این مکان عبور کرده و توانسته آب شیرین را از آنجا برداشت کند؟ این سوال و دیگر نام‌هایی که در بیابان‌های ایران وجود دارد نیز خود معماهایی هستند که در زمانی که باید به آنها پرداخته نشده و دیگر نیز دلیلی برای نام‌گذاری‌ها نخواهیم یافت. برای آگاهی از چگونگی این نام به این پست + یاردانگ مراجعه کنید.