روستای کریت در مسیر راه تاریخی دیهوک به طبس و در ۲۰ کیلومتری شهرستان طبس قرار دارد. نام کُریت در سفرنامه‌های و کتاب‌های تاریخی بی‌شماری با نام‌های کرین و کری ذکر شده است.
این روستا که قدمت تاریخی بالایی در منطقه دارد با زلزله‌ای ۷/۸ با مقیاس ریشتر در سال ۱۳۵۷ از بین رفت و در کنار آن روستای فعلی بنا نهاده شد. روستای کریت جزو دهستان نخلستان و در بخش مرکزی شهرستان طبس در تقسیمات کشوری است و حدود آن از شمال به خسروآباد، جنوب به فهالنج (فهلنونج یا پهلنونج)، از شرق به کوه‌های شتری و از غرب نیز به دشت کویر هم مرز است.
You might also like
در دوران ساسانیان نیز شهری به نام کُورین وجود داشته است که بی‌گمان در نزدیکی روستای کریت بوده و طی روند حاصل از ویرانی این شهر با گمانه‌زنی‌هایی تبدیل به همین روستای کریت در حدود سده هفتم در ابتدای دوره اسلامی شده است.
مورخان و تاریخ‌نگاران از کریت این‌گونه نوشته‌اند:
جیهانیدرالمسالک والممالکلفظ طبسین را شامل طبس و کُورین دانسته و می‌نویسد: کُورین شهری است خردتر ازقائنو از جمله گرمسیر است.
مقدسی نیز در نوشته‌های خود جایی قهستان را سرزمین پهناوری می‌داند و می‌نویسد: سرزمین پهناوری است که ٨٠ فرسنگ سنگین و در ٨٠ است ولی بیشتر آن کوه‌ها و دشت‌های خشک و بی‌درخت فرا گرفته است قصبه آن را قائن و شهرهای آن را تون، طبس، رقه، خوشت، خور، ینابذو کُریناست.
محمد طبسی نیز در اواخر قرن هفتم و تاج الدین نسایی در اواسط قرن هشتم هجری کُورین را شهرکی متروک توصیف می‌کند.
سید حسین رئیس السادات در کتاب خویش،تاریخ خراسان در سده نخست هجریطبسین را شامل طبس و کُورین می‌داند و می‌نویسد: پس از چند سده در نزدیکی شهر تاریخی کُورین روستای کُوریت شکل گرفته است.
سون هدین نیز در راه بین طبس و نایبند از دریاچه و برکه‌ای که از سیلاب‌های فصلی تشکیل می‌شده نام برده است و آن را به تفصیل شرح داده است.سون هدین از این دریاچه با نام آب کویر نامی که بر روی آن نهاده و در نزدیکی روستای کریت بوده است و بعضا با نام آب و یا دریا نیز توسط کاروانیان نامگذاری شده است، به تفصیل در فصلی جداگانه ذکر کرده است (فصل ۴۱ از کتاب کویرهای ایران که فایل الکترونیکی آن در کتابخانه یاردانگ قرار دارد). راه قدیمی نایبند به طبس در زمان اصطخری نیز در آن زمان دارای رفت و آمد بوده و مردمان آن زمان از آب کویر باخبر و مطلع بوده‌اند. راهی که شوربختانه با صنعتی شدن جهان و ورود ماشین‌های باری و سواری به ایران همچون دیگر راه‌های کهن بیابانی از بین رفته و به فراموشی سپرده شده‌اند.
روستای ویران شده کریت که می‌توان گفت همان‌گونه تخریب شده حفظ و دست‌نخورده باقی‌مانده از نظر گردشگری بسیار مورد توجه قرار گرفته است و علاوه بر بازدید از روستا، آب انبارهای آن که از تخریب زلزله سالم بجای مانده‌اند (با قدمتی از دوره افشاریه) و سد کریت که علاوه بر قدمت تاریخی آن می‌توان گفت که بزرگ‌ترین سد قوسی جهان در زمان خود بوده است نیز اهمیت بالایی در این منطقه دارد.
مسجد تاریخی کریت که در بافت تخریب شده قدیمی وجود دارد نیز هنوز یکی از جاذبه‌های صنعت گردشگری منطقه به حساب می‌رود. این مسجد که از دوران اولیه اسلامی ساخته شده دارای شبستان شمالی و جنوبی با سقف‌های ضربی گنبد‌دار است که دارای پایه‌هایی از جنس خشت‌های قطور می‌باشد. ( این خشت‌های قطور را می‌توان با خشت‌های قطور دوره ساسانی که در سازه‌های مذهبی و آیینی ساسانیان رواج داشته گمانه‌زنی کرد +)
آثاری نیز از ویرانه‌های دو قلعه کهن در بافت قدیمی و تخریب شده روستا وجود داشته که هم‌اکنون به ویرانه‌‌هایی نامشخص تبدیل شده است که با گمانه‌زنی می‌توان به آثار دیوارها و برج‌های این دو قلعه ربط دهیم. این دو قلعه قبل از زلزله سال ۱۳۵۷ تخریب و به زیر شن رفته است.
در قدیم تعداد ۹ رشته قنات و کاریز در کریت و اطراف آن وجود داشته و از دیرباز این روستا قطب کشاورزی منطقه به حساب می‌رفته است. محصولات عمده این روستا خرما، مرکبات، گندم، ذرت و به خصوص سبزیحات است که زعفران‌کاری نیز در این منطقه رایج شده است.
از دیگر آثار به جا مانده و دیدنی کریت می‌توان به دو حوض انبار که در روستا وجود داشته و هنوز هم پابرجاست و همین‌طور همین طور قبرستانی که در جلو مسجد قدیمی روستا قرار دارد، اشاره کرد. ( از حوض انبارها دیگر برداشت آب صورت نمی‌گیرد)
بد نیست بدانید، یکی از آثار از رسومات بسیار کهن به نام قبرهای اسپردنی در این منطقه و در قبرستان قدیمی کریت دیده می‌شود. قبرهای اسپردنی یا همان سپردنی قبرهایی هستند که بنا به رسمی کهن، در ایام بسیار قدیم که مسافرت مردم و حمل بار با کاروان‌ها و کاروانیان به وسیله استر‌های آن زمان و همین‌طور پای پیاده بوده است، بعضی از مردم شهرها و روستا‌ها این‌گونه برای مرگ خود وصیت داشته‌اند که در صورت مرگ جسد آن‌ها در شهرهای مقدس به خاک سپرده شود. از آنجا که حمل جسد برای همگان میسر نبوده قبرهای اسپردنی در برخی از قبرستان‌ها ایجاد شده است، این قبرها بر روی سطح خاک قرار داشته و بیشتر همچون اطاقکی کوچک از خشت یا گل و حتی آجر بر روی جسد تعبیه می‌شده است. با توجه به گرمی هوا اجساد زودتر از آنچه در دل خاک بوقوع می‌رسیده تجزیه می‌شده و استخوان‌های به جا مانده این اجساد در سال‌های بعد توسط وراث و بازماندگان در کیسه قرار داده شده و به اماکن متبرکه وصیت شده برای خاک کردن ارسال می‌شده است. قبرهای اسپردنی به دلیل قرار داشتن بر روی خاک مشهود بوده و استخوان‌های جسد با برداشتن خشت و آجر روی آن هویدا می‌شده و احتمالی برای گم شدن استخوان‌های باقی‌مانده از جسد وجود نداشته و همین‌طور نیاز به آداب نبش قبر از نظر دینی نداشته است. هنوز هم با کمی کنکاش می‌توان تعدادی از این قبرهای اسپردنی را که شاید به دلیل فقر وراث به مقصد اصلی و اماکن متبرکه ارسال نشده، مشاهده کرد.
کرین، کری و کریت معنایی خاص نداشته و صرفا می‌توان نام محلی دانست که در قدیم ابتدای منطقه خراسان بزرگ بوده است.
گروه یاردانگ در سال ۱۳۹۷ پیمایشی را در این منطقه در پی راه شور مارکوپولو داشته که شرح آن در پست‌های قبل درج شده است.
