به نظر میرسد راههای داخلی دشت لوت از هر سو به نوعی به شهرستان راور میرسد! چیزی که مشخص است شاهراه قدیمی کرمان به خراسان از طریق شهرستان راور بوده است و از همین رو عوارض جغرافیایی و همینطور دست سازههای انسانی، همچون میلها برای نشانه راه، آب انبارها، حوض انبارها و کاروانسراها برای اطراق کاروانیان در بین این مسیر زیاد میباشد. یکی از این مکانها کاروانسرای چاکوران، چاه کوران، چاکورا میباشد که به همه این نامها خوانده شده است.
مراحل راه ذکر شده بر طبق نوشتههای اصطخری، ابن حوقل و مقدسی بدین شرح است: راور، کوجوی، شور دروازه، دیربردان، حوض و رباط نایبند که در گزارشات دکتر مستوفی نیز بر این مسیر تاکید شده است.
هر چه هست بعد از شهرستان راور محلی بوده که در اسناد قدیمی به نام کوجوی از آن نام برده شده، جایی که چشمه آبی کم آب داشته و فاقد بنایی خاص! اما در حال حاضر ما نمیدانیم این محل کجا است! نمیدانیم و آثار چنین نامی را حتی در منطقه نیز پیدا نکردیم. اما هر چه هست انگار منزلگاهی بین راور و کاروانسرای چاه کوران بوده است و شور دروازه نیز به احتمال زیاد همان کاروانسرای دربند است که در نزدیکی پاسگاه نیروی انتظامی قرار دارد. فقدان اطلاعات دقیق از مکانها و نامها در بیابانهای ایران به خصوص بیابان لوت به دلیل دورافتادگی و از بین رفتن راههای قدیمی و کهن همه سبب شده تا دیگر به این مکانها و نامها دسترسی نداشته و سردرگمی زیادی برای مشخص کردن آنها بوجود آید.
حتی برای کاروانسرای چاکوران که یکی از این سازههای بینراهی و تقریبا سالم و پابرجا است، هنوز هم برایمان مشخص نیست که نام چاکوران، چاه کوران یا چاکورا بر چه اساس بر روی این کاروانسرا نهاده شده و حتی کدام نام برای آن درست است و به چه معنا بوده است.
در روایتهایی تنها در سفرنامههای قدیمی از داستانی که مربوط به نادرشاه افشار است نام برده شده است. بدینگونه که نادر شاه در زمان عبور خود از این مسیر به دلیل ناراحتی که داشته، چشمهای بعضی از مقربان خود را در این مکان کور کرده و از همین جهت کاروانسرا به نام چاه کوران شهرت یافته است. قبل از آن سندیتی برای نام دیگر این کاروانسرا موجود نیست! حتی نمیدانیم کلمه چاه و کوران چه ربطی میتواند بهم داشته باشد!
به طور قطع ساخت کاروانسرا، مربوط به اواخر دوره قاجار است که در مسیر راه شهرستان راور به روستای نایبند و در ۵۰ کیلومتری راور در امتداد راه کهن کرمان به خراسان به عنوان یک منزلگاه ساخته شده است و هم اکنون نیز در حاشیه جاده راور به نایبند قرار دارد. جالب است بدانیم که بعد از راور و قبل از کاروانسرای چاکوران یک کاروانسرای دیگری وجود داشته که از آن به نام اسماعیل آباد یاد میشود. این کاروانسرا تخریب شده و در حال حاضر تنها آثاری از آن برجای مانده است.
ساخت کاروانسرای چاه کوران را به فردی به نام سید هدایت الله سیرجانی نسبت میدهند. از وضعیت آن اینگونه به نظر میرسد که کاروانسرا به دلیل کوچکی خود احتمالا، تنها یک منزلگاه برای استراحت بوده و بنا به اسناد تاریخی، در زمان فعالیت خود فاقد کاروانسراداری فعال بوده است. به همین دلیل کاروانیان مجبور بودهاند برای اطراق در آن، مواد مورد نیاز خود و چهارپایانشان را به همراه داشته باشند.
محل این کاروانسرا به خوبی در میان دوکوه مکانیابی و قرار گرفته است که در بالای یکی از آنها برج نگهبانی و دیدهبانی رو به دشت روبرو قرار دارد. پلان و نقشه کاروانسرا به شکل مربع میباشد که در چهار گوشه آن برج نگهبانی قرار دارد. در قسمت ورودی آن یک هشتی قرار گرفته که با دو حجره در طرفین به حیاط مرکزی و کوچک آن راه پیدا میکند. حیاطی که در وسط آن سکوی دایره شکل به عنوان بارانداز و قرار دادن بارهای کاروانیان بر روی آن تعبیه شده است.
نقشه کاروانسرا مطابق دیگر کاروانسراهای دوره صفوی و قاجاری لحاظ شده است. حجره هایی در اطراف حیاط مرکزی قرار گرفته و هر حجره دارای ایوانی کوچک در قسمت جلوی خود میباشد. در پشت حجرهها راهروهایی برای نگهداری از چهارپایان قرار دارد.
تامین آب کاروانسرا در زمان فعالیت آن به وسیله قناتی با آب شیرین بوده که در پشت کاروانسرا جریان داشته است. ظاهرا کانالهای این قنات بر اثر زلزله و یا عدم رسیدگی به آن ریزش کرده و قابل استفاده نبوده ولی چاههای کم عمقی در اطراف آن برای استفاده از آب شیرین هنوز هم پابرجا است که کاروانیان از آنها آب برداشت میکردهاند. زمین اطراف کاروانسرا حاصلخیز به نظر میآید و اثرات کشت و یا باغداری نیز در اطراف آن وجود دارد.
کاروانسرا در سال ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۲۹۴۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و متاسفانه تاکنون بدون نگهبان و یا مرمتی اصولی در کنار جاده فعلی راور به خراسان رها شده است. کاروانسرا فاقد درب میباشد که احتمالا به یغما رفته و کاش متولیان امر نسبت به مرمت و حتی جاگذاری درب آن برای ایمن کردن آن اقدام میکردند.
یکی از زیباترین کاروانسراهای بیابان لوت در کنار کاروانسراهای دربند و چهل پایه. مهمترین ویژگی بصری چاه کوران کوه های زیبای اطراف آن است. البته خارج از این محدوده کلمرد و رباط خان هم بنظرم واقعا اسرار آمیز هستند و نیازمند بیشتر دیده شدن.
با تشکر
امیر قربانی
بادرود
مطالب خیلی خوب و عالی بودند.خسته نباشید .رحمان
جناب رحمان عزیز. بی شک اطلاعات شما کمک فراوانی به اطلاع رسانیهای گروه یاردانگ کرده است. پایدار و مانی باشید
یکی از زیباترین کاروانسراهای بیابان لوت در کنار کاروانسراهای دربند و چهل پایه. مهمترین ویژگی بصری چاه کوران کوه های زیبای اطراف آن است. البته خارج از این محدوده کلمرد و رباط خان هم بنظرم واقعا اسرار آمیز هستند و نیازمند بیشتر دیده شدن.
با تشکر
امیر قربانی
سپاس از توجه خاصی که داشتید . بله به یقین همینطور است که فرمودید سپاس از شما همراه عزیز