چگونگی پیدایش بیابان‌های ایران

You might also like

تمدن جیرفت

۰۸ آبان ۱۴۰۴

قهستان

۳۰ مهر ۱۴۰۴

برای تعریفی از چگونگی پیدایش بیابان‌های ایران آن‌هم با وسعت زیادی که مناطق بیابانی در کشورمان دارد، لازمه شناخت زمین‌شناسی منطقه‌ای را توجیه کرده است. گسترش وسیع سطوح شکل گرفته از خرده سنگ، شن و ماسه، خشکی وحشتناکی را در این پهنه وسیع بیابانی شکل داده است. اقلیمی هول انگیز و مرموز در بین بیابان‌های آسیا سبب شده تا تمامی مستشرقین قدیم نیز برای ورود به بیابان‌های ایران احتیاط فراوان می‌کردند و تا به امروز نیز این مراقبت در میان بیابان‌نوردان وجود دارد.

بیابان میانه، کشورمان از دامنه کوه‌های شمال ایران تا چین‌خوردگی‌های مرکز و جنوب ایران، در جهت شمال غربی به جنوب شرقی را به مانند نواری پهن در برگرفته است. مناطقی که بعضا هنوز هم دسترسی به آنها، به سادگی ممکن نیست.

در بیابان‌های مرکزی و جنوبی ایران بقایایی از کوه‌های دوران قبل زمین‌شناسی دیده می‌شود که به دلیل تخریب و فرسایش‌های آبی و بادی اختلاف ارتفاع متوازنی را نسبت به یکدیگر دارند. به طور معمول کوه‌ها از ارتفاع ۱۵۰۰ متر بلند‌تر نبوده که در مقایسه با اراضی مرتفع به مانند تپه به نظر می‌رسند. رشته کوه‌های کم ارتفاعی که از دوره زمین‌شناختی ترشیاری جوان، همراه با رس از دوره زمین‌شناختی میوسن تشکیل شده‌اند. خشک شدن زمین و در نهایت پیدایش اقلیمی بیابانی مربوط به اوایل دوران چهارم زمین‌شناسی است که چگونگی پیدایش بیابان‌های ایران را توجیه می‌کند.

در نتیجه به نظر می‌رسد، جدا سازی نوار پهن کویری به دو قسمت کویر مرکزی یا دشت کویر در شمال و دشت لوت یا بیابان لوت در جنوب به صورتی که متاسفانه رایج شده و در نقشه‌ها هم ذکر شده درست نمی‌باشد. در حقیقت این‌گونه است که نوع اقلیم بیابانی در این دو منطقه تغییر پیدا می‌کند، به نوعی که به نظر می‌رسد بیابانی به بیابان دیگر تغییر شکل می‌دهد. این مهم از گذشته دور نیز با نام‌گذاری کلی منطقه آن‌هم به صورتی که به هر دو منطقه واژه لوت اطلاق می‌شده است به بیابان بزرگی به نام لوت اشاره دارد!

اگر این تعریف و این تقسیم‌بندی را بپذیریم، همان‌طور که در اول این پست نیز اشاره شد، بیابان از پشت دروازه‌های تهران بزرگ شروع می‌شود و بدون وقفه با فاصله چندین هزار کیلومتری به بیرونی‌ترین قسمت جنوب شرقی ایران می‌رسد.

عریض‌ترین قسمت نوار بیابانی این بیابان بزرگ در بخش شمالی آن واقع شده است، از قم به سمت شرق که حدود ۵۰۰ کیلومتر چیزی جز زمین‌های شوره‌زار و خشک دیده نمی‌شود و باریک ترین قسمت آن فاصله‌ای بین راور تا خور مسافتی حدود ۲۵۰ کیلومتر را در برگرفته است.

بیابانی بزرگ آن‌هم با نام لوت