بیابان های دنیا در کجا قرار دارند و چه اقلیمی بیابانی است؟ با تغییرات فراوان اقلیمی که در سطح جهان در حال پیش‌روی است، گسترش بیابان‌ها به همراه گرمایش زمین از تهدیدهایی هستند که در آینده نزدیک، جامعه بشری را دستخوش تغییرات فراوان خواهد کرد و این تغییرات نتیجه‌ای جز تهدیدی جدی برای مردم جهان نخواهد داشت.
کشور ما ایران در منطقه معتدله خشک شمالی و در عرض متوسط روی کره زمین در ناحیه جنب استوایی واقع شده که همه اینها با فاصله‌ای که از اقیانوس‌ها و جریانات هوایی خاص دارد باعث شده تا آب و هوای کشورمان خشک باشد، ولی با توجه به عوارضی چون ارتفاعات بلند در شمال و غرب و پستی‌های فراوان چون دشت‌های مرکزی کشور و مجاورت با دریای کاسپین و خلیج فارس، اقلیم‌های گوناگونی را با آب و هوای متنوع و چهار فصل در کشور داریم.
با این حال و به دلایلی هم‌چون چرای مفرط دام‌ها در مراتع، قطع درختان، تبدیل اراضی کشاورزی به مناطق مسکونی، کاهش بارش نزولات جوی که باعث خشکسالی شده و توانسته سطح آب دریاچه‌ها و تالاب‌ها را نه تنها کم، بلکه به خشکی رساند.
وجود دو بیابان بزرگ یکی کویر مرکزی و دیگری بیابان لوت که تقریبا در وسط کشورمان قرار گرفته و تاکنون بدون برنامه‌ریزی مناسب رها شده‌اند، همگی سبب شده است تا گسترش بیابان به معنی بیابان‌زایی از هشدار به واقعیتی نزدیک تبدیل شود.
همه اینها از مواردی است که نشان می‌دهد باید دانش و آگاهی خود را درخصوص بیابان بیشتر کنیم و با این اقلیم خاص آشنایی بیشتری داشته باشیم.
بیابان کجاست؟ و وقتی صحبت از بیابان است دقیقا ما در مورد چه اقلیمی بحث می‌کنیم؟
You might also like
بیابان که در لاتین به آن Desert گفته می‌شود، مناطق خشک بوده که بارش نزولات جوی در آن بسیار کم است و به همین دلیل شرایط زندگی و حیات برای اکثر گیاهان و جانوران در آن مناطق بسیار دشوار است.
لازم به ذکر است که با وجود این شرایط سخت، بیابان‌ها خود زیستگاه‌های غنی با طیف گسترده‌ای از جانوران و گیاهانی دارد که به شرایط آب و هوایی سخت عادت دارند و بد نیست بدانیم چیزی حدود یک میلیارد نفر از ساکنین این کره خاکی نیز عملا در مناطق بیابانی زندگی می‌کنند.
همان‌طور که در پست‌های قبل عنوان شد + بر اساس تعریفی که ولادیمیر کوپن + اقلیم‌شناس آلمانی در سال ۱۹۱۸ به عنوان معیار منطقه‌ای بیابانی، آن هم بر اساس میزان بارندگی و دمای هوا مطرح کرد، بیابان سرزمینی است با هوای گرم که میزان بارندگی سالیانه آن کمتر از ۲۵۰ میلی‌متر باشد.
بر همین معیار و همین‌طور مکان جغرافیایی، بیابان‌ها را می‌توان به چهار دسته آب و هوایی تقسیم کرد، بیابان‌های گرم و خشک، بیابان‌های نیمه خشک، بیابان های ساحلی و بیابان‌های سرد (همان‌طور که در این تقسیم بندی مشخص شده، آن هم بر خلاف تصور رایج که بیابان‌ها را همواره خشک و داغ می‌دانند، بیابان‌های سرد نیز وجود دارند.
بزرگترین بیابان داغ جهان، صحرای بزرگ آفریقا است که دمای آن در طول روز به بالاتر از ۵۰ درجه سانتیگراد نیز می‌رسد، اما برخی از بیابان‌ها مانند بیابان گُبی (Gobi) در آسیا و نیز بیابان جنوبگان در قطب جنوب، همواره سرد هستند.)
جانوران بیابانی برای بقا دمای بدن خود را پایین نگاه داشته تا آب کمتری از دست بدهند و بسیاری دیگر از این جانوران شب فعال بوده تا از گرمای روز به دور باشند و شب‌ها به شکار و فعالیت خود ادامه می‌دهند.
گیاهان بیابانی هم گاهی برای سال‌ها بدون آب به حیات خود ادامه می‌دهند و برخی از گیاهان در اقلیم خشک، رشد بسیار بالایی در قسمت ریشه پیدا کرده تا بدین وسیله از آب موجود در اعماق زمین استفاده کنند و سایر گیاهان از گونه کاکتوس‌ها، برای ذخیره و نگهداری آب با استفاده از هنرهایی در فیزیولوژی اندامی خود به این مهم رسیده‌اند.
برعکس آنچه ما می‌پنداریم، بیابان لوت به صورت آماری در بین بیابان‌های دنیا از نظر وسعت، رتبه بالایی ندارد و از نظر آمار در رتبه ۲۵ام جدول بزرگترین بیابان‌های دنیا قرار گرفته است.
در این رده بندی جنوبگان (Antarctica) به عنوان بیابانی در قطب جنوب، به وسعت ۱۴ میلیون و ۲۴۵ هزار کیلومتر مربع جایگاه اول را کسب کرده است. جنوبگان، دورترین قاره‌ی روی زمین است که در نزدیکی قطب جنوب واقع شده است.
به‌طور کلی، این بیابان، خشک‌ترین، بادخیزترین و سردترین بیابان بر روی زمین به حساب می‌آید. کل بیابان قطب جنوب، صحرایی است با میزان بارش کمتر از ۲۰۰ میلی‌متر در سال و دمایی معمولا بسیار سرد که ممکن است در زمستان تا منفی ۸۹ درجه سانتیگراد نیز برسد و در تابستان نیز در برخی مواقع در نواحی ساحلی خود تا بالای ۱۵ درجه سانتیگراد، به همین دلیل هیچ‌کس به‌طور دائمی در این منطقه ساکن نبوده و ساکنانی که به‌طور موقت از کشورهای مختلف آن هم در کمپ‌های بسیار پیشرفته و تحقیقاتی زندگی می‌کنند، محققان، دانشمندان و کارکنان این کمپ‌ها می‌باشند.
بیابان قطب شمال (Arctic) به وسعت ۱۳ میلیون و ۹۸۵ هزار کیلومتر مربع، دومین بیابان بزرگ جهان است. بخش‌هایی از این بیابان تحت کنترل کشورهایی چون کانادا، دانمارک، نروژ، روسیه، سوئد و ایالات متحده آمریکا می‌باشد. بارش در این منطقه معمولا به صورت برف بوده و دمای هوا در زمستان نیز تا کمتر از منفی ۴۰ درجه سانتیگراد می‌رسد.
در رتبه‌های بعدی، صحرای بزرگ آفریقا (Sahara) با وسعت ۹ میلیون و ۶۵ هزار کیلومتر مربع& بیشتر سطح آفریقای شمالی به جز نواحی حاصلخیز مغرب، کوهستان‌های اطلس و کرانه‌های ساحلی در مجاورت دریای مدیترانه را در برگرفته است.
بیشتر بخش‌های صحرای بزرگ آفریقا از هامادا یا همان دشت‌های ریگی و همین طور تپه‌های شنی بزرگ تشکیل شده و سطح زمین این بیابان، دائما توسط وزش بادهای مختلف در حال تغییر شکل است. قسمت مرکزی این بیابان بسیار خشک است و به علت کمبود بارش، هیچ گیاهی تقریبا در آنجا رشد نمی‌کند. رود نیل به عنوان بزرگترین رودخانه در آفریقا نیز در امتداد این بیابان جریان دارد.
بیابان عرب (Arabian Desert) به وسعت ۲ میلیون و ۳۳۰ هزار کیلومتر مربع در مناطق دوردست آسیای غربی واقع شده که قسمت بیشتری از شبه جزیره عربستان را در بر می‌گیرد و کشورهای یمن، عمان، اردن و عراق را احاطه کرده است.
مرکز این بیابان یعنی ربع‌الخالی به معنی خانه خالی وسیع‌ترین شن‌زار را روی زمین تشکیل می‌دهد. آب و هوای این بیابان بسیار خشک است و بارش سالیانه باران در آن به‌طور متوسط حدود ۱۰۰ میلی‌متر در سال است.
بیابان گُبی (Gobi) به وسعت یک میلیون و ۲۹۴ هزار کیلومتر مربع در آسیا واقع شده است و بخش‌هایی از شمال و شمال غربی چین را فرا گرفته و تا جنوب مغولستان ادامه می‌یابد.
با توجه به اینکه بیابان گُبی، در جهت مخالف رشته کوه هیمالیا قرار دارد، جریان بادی برای وجود ابرهای باران‌زا از اقیانوس هند به سوی آن وجود نداشته و این بیابان در اصطلاح یک بیابان سایه باران است.
به این معنی که در آن، کوه‌های اطراف اجازه‌ی ورود ابرها را نداده و در نتیجه بارشی در این بیابان وجود ندارد.
بیابان کالاهاری (Kalahari Desert) به وسعت ۹۳۲ هزار کیلومتر مربع در حقیقت یک ساوانا به معنی دشت بی‌درخت است که در جنوب آفریقا واقع شده است و بخش‌هایی از کشورهای نامیبیا، بوتسوانا و همین‌طور آفریقای جنوبی را در بر می‌گیرد.
بیابان بزرگ ویکتوریا (Great Victoria Desert) به وسعت ۵۶۹ هزار کیلومتر مربع با وجود تپه‌های شنی فراوان، بزرگترین بیابان در قاره استرالیا است.
این بیابان از جنوب استرالیا تا غرب این قاره گسترده شده و در طول زمستان، دمای هوا تا ۲۰ درجه سانتیگراد در آن پایین می‌آید، در حالی که دمای هوا در تابستان مابین ۳۲ الی ۴۰ درجه سانتیگراد است.
میزان بارش باران در این صحرا سال به سال متفاوت است، ولی به‌طور کلی این میزان با مقدار ۲۰۰ الی ۲۵۰ میلی‌متر در سال ثبت شده است.
بیابان پاتاگونیا (Patagonian Desert) به وسعت ۵۱۸ هزار کیلومتر مربع بزرگترین صحرای آمریکای جنوبی درکشور آرژانتین است که قسمت‌هایی از آن تا کشور شیلی نیز گسترش پیدا کرده است.
بیابان پاتاگونیا از شرق به اقیانوس اطلس و از غرب به کوه‌های آند متصل است. این مکان، یک بیابان سرد است که درجه حرارتش از ۱۲ درجه سانتیگراد تجاوز نمی‌کند و دمای معمول این منطقه تنها ۳ درجه سانتیگراد است.
بیابان سوریه(Syrian) به وسعت ۵۱۸ هزار کیلومتر مربع یک بیابان واقعی و استپی به معنی جلگه‌ی وسیع بی‌درخت است که در شبه جزیره عربستان و در ناحیه‌ی سوریه واقع شده است. بیابان سوریه مناطقی از کشورهای سوریه، اردن، عراق و عربستان سعودی را در بر می‌گیرد.
بیابان گریت بیسین (Great Basin Desert) بزرگترین بیابان در ایالت منحده آمریکا است که وسعتی برابر با ۴۹۲ هزار کیلومتر مربع داشته و از شرق با رشته‌کوه‌های راکی، از غرب با دامنه‌ی سیرا نوادا، از جنوب با بیابان‌های سونورا و موهاوی و با فلات کلمبیا از سمت شمال هم مرز است.
این بیابان نیز با میزان بارندگی ۱۷ الی ۳۰ سانتیمتر در سال، بیابانی سرد محسوب می‌شود.
