اقلیم بیابانی دارای کمترین جمعیت و تنوع ژنتیکی در بین حیوانات بوده و به همین علت دیدن جانوران و حیوانات بیابانی بسیار مشکل‌تر از دیگر اقلیم‌های طبیعت است. برای دیدن و رصد آنها نیاز به شانس فراوان و تبحر بسیار است، اما میتوان بر اساس شواهد، حضور این تنوع کم جانوری را حتی در این اقلیم شکننده بیابانی تجربه کرد و به آن دست یافت. نمایه حیوانات و آثار جانوران برای پایش تنوع جانوری یک منطقه از ارزش بالایی برخوردار است که در یاردانگ به آن می‌پردازیم.
برای رصد حیوانات بیابانی نیاز است تا با دقت و حواس جمع از روی نمایه‌های آنان پی به وجودشان برد. از نمونه نمایه حیوانات و آثار جانوران می توان رد پا، سرگین و ادرار، ریمه‌ها، آثار فعالیت‌های تغذیه‌ای، لانه‌ها و مخفی‌گاه‌های جانوران و همین‌طور مسیر عبور آنان را نام برد که هر کدام ارزش خاص خود را داشته و برای رصد جانوران مهم است.
بهترین نمایه، اثر رد پا بر روی زمین‌های پوشیده از برف است و در زمین‌هایی با اقلیم بیابانی و فاقد پوشش گیاهی بهترین اثر را بعد از بارش باران و زمانی که خاک مرطوب است خواهیم داشت. ساختار کف دست و پای پستانداران به صورتی است که اثر آنها بر روی سطح زمین به مانند یک فرورفتگی برجسته‌دار دیده می‌شود که بسته به آنکه حیوان مورد نظر کف‌رو، سم‌رو و یا پنجه رو باشد این اثرها فرق می‌کند. کف پای پستانداری همچون روباه شنی به دلیل اقلیم زندگی خاصی که دارد دارای مو بوده که در تمام طول سال این موها در کف پای حیوان رشد می‌کند تا از گزند گرما و انتقال آن به کف پای روباه شنی جلوگیری نماید.
این موها که در کف پای روباه شنی وجود دارد از رد پای آن با جزییات زیاد جلوگیری می‌کند و حالت محو مانندی به رد پای روباه شنی می‌دهد. از رد پاها میتوان به الگوهای حرکتی و شناخت جانور پی برد به عنوان نمونه از ردپای به جای مانده از یوزپلنگ آسیایی ، قلمرویی در لوت شمالی میتوان برای آن منظور کرد. در اثر به جا مانده از ردپای این حیوان مانند اکثر گوشت‌خواران ، دست بزرگ‌تر از پاها است ولی برخلاف دیگر گربه‌سانان قادر به جمع کردن ناخن‌های خود نیست و اثر ناخن‌ها را در ردپا میتوان مشاهده کرد.
در الگوی حرکتی نیز در حالت راه رفتن طول گام‌ها حدود ۱۲۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متر است که در تاخت و دویدن به بیش از ۷ متر هم می رسد . از نمایه روباه شنی نیز همان‌طور که گفته شد اثر محوی از ردپا را بر روی بستر شنی داریم. چنانچه رد پایی در بهترین شرایط محیطی از این جانور شناسایی شود، ردی بیضی شکل بوده که اثر ناخن‌های پا در آن مشخص است و اثر حرکتی با طول پا بین ۶ تا ۵/۶ سانتی متر و عرضی حدود ۵/۴ تا ۵ سانتی متر را می‌بینیم.
سم در حیوانات سم دار نیز می تواند نمایه خوبی از آنها در طبیعت باشد. سم‌ها از دو قسمت کفه و روکش تشکیل شده که کفه قسمت زیرینی بوده که حیوان بر روی آن قدم برمی‌دارد. رد پا در این حیوانات بسیار مشخص است و الگوهای حرکتی هر کدام نیز شیوه خاص خود را دارد.
به عنوان نمونه رد پای جبیر شباهت بسیاری به رد پای آهو دارد ولی رد پای جبیر کشیده‌تر و ظریف‌تر می‌باشد. در وجه تمایز رد پای آهو و جبیر نوع زیستگاه که بالطبع زیستگاه جبیر خشک‌تر و بیابانی‌تر از آهو است را باید در نظر گرفت.
سرگین نیز در نمایه جانوران بسیار نقش مهمی را ایفامی‌کند. سرگین نه تنها در خصوص بودن و نبودن حیوانات در منطقه به ما اطلاعات حضوری و فیزیکی را می‌دهد، بلکه از طریق آن میتوان به نوع تغذیه و عادات غذایی و ویژگی‌های رفتاری حیوان نیز دست پیدا کرد.
سرگین‌ها حاوی مواد غذایی غیر قابل هضم به مانند مو، پر، خرده‌های استخوان، کتین پوست حشرات، مواد گیاهی و همین‌طور مقدار زیادی باکتری زنده و مرده از حیوانات هستند.. در پستانداران سرگین تازه دارای بوی شدیدی است که از این طریق حیوان اطلاعات مهمی را از به هم‌نوعان خود منتقل می کند. این بو از طریق غده‌های بویایی که در مقعد جانوران وجود دارد در هنگام دفع بوسیله ترشحاتی به سرگین اضافه می‌شود. سرگین یوزپلنگ‌ها به شکل کروی و کشیده دیده می‌شود، چند قسمتی بوده و در انتها حالتی کشیده و نوک‌دار بوده که قطری حدود ۵/۲ تا ۵/۳ سانتی متر و طولی حدود ۱۰ سانتی متر دارد.
در بقایای سرگین یوزپلنگ‌ها از استخوان و مو تا میوه‌های درختچه‌ها دیده می‌شود. سرگین علف‌خواران نیز استوانه‌ای شکل تا کروی با سطحی صاف است که دارای نوک کوچکی می‌باشد. سطح آن را مایعی نرم و لزج می‌پوشاند که سبب می‌شود از محتویات درونی آن چیزی نمایان نشود.
ادرار نیز یکی از نمایه‌های مهم رد و حضور جانوران است. ادرار در پستانداران برعکس پرندگان به صورت جداگانه بوده و از مایعی بی‌رنگ تا زرد رنگ متغییر است، در تابستان به خصوص در اقلیم‌های بیابانی به دلیل کمبود آب و حفظ آب بدن کمتر ادراری از پستانداران می‌بینیم.
پستاندارانی چون پلنگ‌ها و یوزپلنگ‌ها نیز از ادرار خود برای تعیین قلمرو خود استفاده می‌کنند و در فصل تولید مثل نیز بوی مخصوص ادرار از آمادگی برای جفتگیری خبر می‌دهد. از شیوه ادرار کردن سگ‌سانان مانند روباه‌ها حتی میتوان به جنسیت آنها نیز پی برد، روباه نر یکی از پای خود را به صورت مورب بالا و به سمت جلو می‌برد و در جنس ماده با چمباتمه زدن ادرار بین دو اثر پنجه پا ریخته می‌شود.
در علف‌خواران نیز امکان شناسایی جنسیت بر اساس موقعیت ادرار با اثر پا وجود دارد که به دلیل تفاوت در آناتومی بدنی نرها و ماده‌ها است.
باقی‌مانده غذایی حیوانات شکارگر نیز در مکان تغذیه گوشت‌خواران دیده می‌شود که خود می‌تواند یک سر نخ به همراه رد پا و رد سرگین اینگونه حیوانات برای پیدا کردن قلمرو آنان باشد.
آشیانه‌ها و لانه‌ها حتی رد عبور حیوانات در یک منطقه با کاوش و بررسی دقیق بسیار مشخص بوده و می‌تواند راه‌گشای پایش یک گونه در مناطق مختلف باشد.
آن هم مناطقی بیابانی که تنوع جانوری پایینی داشته و شانس دیدن گونه‌های بیابانی در آن بسیار کم است، میتوان با این نمایه‌ها از وجود گونه‌های مختلف با خبر بود.
برای اطلاعات بیشتر و کامل‌تر می‌توانید کتاب ردپا و آثار جانوران را از انتشارات ایران شناسی به قلم سعیده بنی اسدی و سعید چراغی تهیه کنید
