این بار در یاردانگ سعی بر آن داریم تا در تعریف کامل و جامع از دشت و بیابان لوت، آن را بیشتر و کاملتر تعریف کنیم.
تعریف خلاصه از بیابان و دشت لوت، به دلیل وسعت بسیار زیادی که در برگرفته نمیتواند آنچه را که از نظر جغرافیای طبیعی، موقعیت طبیعی، آب و هوا و حتی دیدگاههای زمین شناختی بر این بیابان گسترده مستولی شده است، را نشان دهد. همانطور که خانیکوف در سال ۱۸۶۴ میلادی در تعریفی از مشخصات طبیعی این بیابان، آن را با مناظری از کره ماه مقایسه کرده و یا آلفونس گابریل، از نظر کارتوگرافی، مرکز لوت را به عنوان منطقهای دارای حیات جانوری و گیاهی بسیار محدود عنوان کرده است و یا حتی حاشیه نشینهای این بیابان نیز تعریفی ورای آنچه باید را از لوت عنوان میکنند و خود را از ساکنین لوت نمیدانند!
تعریف کامل و جامع از دشت و بیابان لوت:
در تعریفی بسیار کلی، دشت لوت شامل چالههای بسته در جنوب شرقی ایران است که بزرگترین، گودترین و گرمترین آنها چاله مرکزی لوت نام گرفته است، بیابانی بدون پوشش گیاهی در شرق شهداد که تا دهههای گذشته ناشناخته بود.
بیابان لوت بخش وسیعی از شرق ایران و مرکز اصلی فلات ایران را در بر میگیرد و با حداکثر درازای تقریبی ۴۵۰ کیلومتر و پهنای ۲۵۰ کیلومتری و وسعتی در حدود یکصد هزار کیلومتری، درون چهارصد هزار کیلومتر مربع منطقه خشک و بیابانی ایران قرار گرفته است. موقعیت طبیعی و به خصوص مناظر طبیعی و عوارض زمین شناختی این بیابان در قسمتهای مختلف، متفاوت است. در ناحیه نایبند عرض دشت لوت کم شده و ارتفاعاتی آن را در برمیگیرد و در قسمت مرکزی آن نیز حداکثر پهنا را شاهد هستیم.
حال این سوال پیش میآید که حدود بیابان لوت، چه مناطقی را در برمیگیرد؟
بیابان لوت، در شمال از پایین خط خور و نایبند شروع شده و به ارتفاعات نایبند و کوهستان جنوبی بیرجند و خوسف میرسد که آن را با کوههای خور و طبس از کویر نمک جدا میکند.
در حوزه شرقی این بیابان کوههای زری، پختو، عبدالهی، گرسفید و چارویی را داریم که تا ده سلم به طرف جنوب شرقی ادامه مییابد.
در جنوب محدوده چندان مشخصی را نمیتوان در نظر گرفت و مناطقی چون ریگان، نرماشیر و بم که کوههای بارز، شاهسواران آن را از چاله جازموریان جدا میسازند.
در قسمت غربی نیز، دشت لوت به کوههای شرقی کرمان که چون حصاری بلند و غیر قابل نفوذ در جهت تقریبی شمالی جنوبی کشیده شده، کوههای بنان، راور، دهنه غار، جفتان، سیرچ، هشتادان، جوشان، گوگ، کافوتی و اباروق، متصل است.
شیب زمین از تمامی جهات در این بیابان به طرف چاله مرکزی میباشد. منطقه جغرافیایی بیابان لوت با عرض جغرافیایی ۲۵ تا ۳۸ درجه در نزدیکی به عرض جغرافیایی استوایی است که شرایطی نامساعدتر از دیگر بیابانهای جهان را بر آن حاکم کرده است و به دلیل وجود رشته کوههای اطراف خود، نفوذ رطوبت دریاها به خصوص اقیانوس هند و دریای عمان به آن را بسیار محدود ساخته و شرایط خاص آب و هوایی را بر این گستره بزرگ مستولی کرده است. چاله مرکزی لوت در واقع حوضچهای است که نفوذ آبهای کوهستانی اطراف، به آن سرازیر شده و در نقاط پست جمع و ظاهر میشود.
چالههایی دایمی چون آبگیر و مصب رود شور در شمال غربی لوت مرکزی و شمال شهداد که در محلی به نام گدار باروت ذخیره میشود، چاله شورگز هامون که در وسط چاله مرکزی لوت قرار دارد و همینطور آبگیر زنگی احمد یا بلوچآب که آبهای منطقه بم و کشیت را به نام راس الما یعنی سر آب در خود جمع میکند.
در دوره قبل و در آخرین مراحلی که تحقیقات جامع و کامل بر روی این بیابان توسط دانشگاه تهران انجام شد، حد فاصل شورگز هامون و بلوچ آب چشمهای یافت شد که به پاس زحمات و قدردانی از دکتر مستوفی سرپرست گروه تحقیقاتی موسسه جغرافیایی دانشگاه تهران در بیابان لوت، به همین نام یعنی مستوفی آب نام گذاشته شد.
عالی بود ممنون
سپاس از بذل توجه شما حمید عزیز