زاغ بور تنها پرندهای است که از بین حدود ۵۰۰ پرندهای که در ایران دیده میشود، اندمیک ایران میباشد. در این پست و در سایت یاردانگ از این پرنده زیبا و بیابانی آگاهی بدست آورید. ما در یاردانگ سعی داریم تا مواردی که جنبه عمومی آن هم در تمامی اقلیمهای بیابانی دارد را به صورت کامل و جامع برای آگاهی و استفاده شما قرار دهیم.
اندمیک در اینجا به چه معنا است؟ به گونههای بومی جانوری که در یک منطقه جغرافیایی شامل یک کشور (جغرافیای زیستی آن تنها محدود به مرزهای سیاسی آن کشور است) یا حتی یک جزیره که به صورت انحصاری تنها در همانجا پیدا میشوند گفته میشود و برای ترجمه فارسی آن میتوان از واژه بومزاد استفاده کرد.
زاغ بور با نام فارسی زاغ بور ایرانی، بور مرغ، زاغ کویری، نام انگلیسی Pleske’s (Iranian) Ground Jay و نام علمی Podoces Pleskei با قاطعیت به عنوان پرندهای ایرانی میدانیم. این پرنده از تیره کلاغیان Corvidae و جنس زاغهای زمینی است که چهار گونه از آن در جهان ثبت شده است که اکثر آنها در نوار بیابانی کره زمین زیست میکنند. با وجود صید زیاد آن در دهههای اخیر برای انجام تاکسیدرمی، اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت، وضعیت بقای این پرنده زیبا را نگران کننده نمیبیند، که بدین معنا است که این اتحادیه این گونه از پرندگان را در خطر انقراض نمیبیند. (برخلاف هوبره و یوزپلنگ آسیایی) زیستگاه این پرنده در اقلیمهای بیابانی و خشک است که گسترش زیستگاه آن از ایران (در شرق و جنوب شرقی ایران، در مناطق بیابانی استانهای سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، سمنان، اصفهان، یزد، فارس، کرمان و تهران پراکندگی دارد) تا حدود نواحی مرزی شرق افغانستان و غرب پاکستان کشیده شده و در آن مکانها نیز دیده میشود.
عکس از شهاب چراغی
از مشخصات ظاهری آن که در تصویر میبینید، برخلاف تیره کلاغیان دارای بدنی روشن است و به همین علت نیز با نام زاغ بور نامگذاری شده است. زاغ بور دارای رنگ قهوهای با لکههای سیاه رنگ در قسمت سر و گردن با بدنی حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتیمتر میباشد که منقاری بلند دارد. تفاوتی در جثه و رنگ جنس نر و ماده مشاهده نمیشود و تعیین جنسیت آن از طریق رفتارشناسی آن صورت میگیرد. بدین صورت که در زمان تخمگذاری تنها پرنده ماده بر روی تخم میخوابد و پرنده نر به دنبال غذا و غذا رسانی به ماده میرود.
عکس از علی علیاسلام / برگرفته از اینترنت
برعکس آنچه که در مورد تیره کلاغیان گفته شد صدای زاغ بور هیچ شباهتی به زاغ و کلاغ ندارد. در این قسمت صدای پرنده را میتوانید بشنوید.
لانه سازی پرنده در میان بوتههای بیابانی است و از الیاف گیاهی و پشم گوسفندان مناطق بیابانی برای ساخت لانه استفاده میکند و هر بار حدود ۶ تخم خالدار میگذارد. طول دوره خوابیدن روی تخمها و جوجهآوری بین ۱۷ تا ۱۹ روز میباشد. پرنده دارای پاهای بلند و کشیده است که با توجه به عدم علاقه به پرواز از آنها برای دویدن در بیابان برخلاف هم خانوادههای خود استفاده میکند. همانطور که گفته شد زاغ بور علاقه چندانی به پرواز ندارد و تنها در مواقع خطر آنهم با پروازهای کوتاه در ارتفاع پایینتر از ۱۰ متر پرواز میکند و برای نشستن روی زمین نیز در فاصلهای طولانی میدود!
شاید یکی از علتهایی که زاغ بور اندمیک ایران است را همین عدم پرواز دانست که یکی از علتها برای مهاجرت پرندگان پرواز میباشد که این پرنده هیچ علاقهای به آن ندارد.
این پرنده بسیار در حفظ قلمرو خود کوشا است و از این رو در محدوده یک جفت از زاغ بور به جرات دیگر پرندهای از این گونه مشاهده نمیشود. زیستگاه زاغ بور در بیابان و مناطق نسبتاً مسطح و تپههای شنی است که با پوشش گیاهی به مانند درختچهها و بوتههای بلند نظیر اسکنبیل، قیچ، تاغ پوشیده شده است.
مردم ساکن حاشیه بیابانها و چوپانان منطقه بیابانی با تعاملی که با این پرنده رسیدهاند آن را خوش یمن دانسته و به آن لقب خروس گله دادهاند، اگرچه در بعضی مناطق نیز به پرنده خرچران یا احمق دوان نیز مشهور است.
زاغ بور را میتوان همه چیز خوار دانست و رژیم غذایی این پرنده شامل دانه گیاهان، حشرات و لارو آنها، خزندگان کوچک و مارمولکها، میباشد.
زاغ بور خوشبختانه برای شکار از طرف انسانها مورد هدف قرار نگرفته و تنها طعمه خوبی برای حیوانات به مانند روباه، بزمجه و مارها است که مهمترین عامل نابودی تخمها، جوجهها و پرندههای بالغ، در کنار سگهای گله بوده که شوربختانه در همه جا حاضر بوده و تهدید اساسی حیات وحش به شمار میروند، میباشند. عدم شکار جهت استفاده از گوشت این پرنده و نیز عدم استفاده از آن به عنوان یک پرنده زینتی سبب شده است که خطر چندانی جمعیتهای این گونه را تهدید نکند. از آنجا که زیستگاههای این پرنده عمدتاً در نواحی بدور از مراکز تجمع انسانی قرار دارد، لذا خطر چندانی زیستگاههای زاغ بور را تهدید نمیکند.
هرچند در طول مدت مطالعه چندین مورد تصادف جاده ای که منجر به تلف شدن پرنده شده بود مشاهده گردید. حضور گلههای دام را شاید بتوان مهمترین تهدید برای جمعیتهای این پرنده به حساب آورد. فقیر شدن پوشش گیاهی میتواند از عوامل تاثیرگذار در کاهش مطلوبیت زیستگاه برای این پرنده باشد و همچنین سگهای گله به عنوان تهدیدی برای تخمها و جوجهها به حساب میآیند.
اندمیک بودن زاغ بور از آن جهت که نشان و نماینده منحصر به فردی از زیستگاههای بیابانی، بیابانهای مرکزی ایران است و به خوبی نشاندهنده هویت بخش، زندگی در آن اقلیم طبیعی است، از رتبه بسیار بالای اهمیت برخوردار است.
چه خوشگل هم هست این پرنده نیم وجبی
بله بسیار زیباست و آوای قشنگی هم دارد. در خطه بیابان این پرنده اندمیک افتخاری است برای ما