نبکا (nabkha, nebkha, nebka) کلمه‌ای با ریشه عربی و به معنای تپه کوچک است، نبکا در حقیقت عارضه‌ای بیابانی است که در برخی مناطق بیابانی دنیا وجود دارد و از آنجا که دقیقا به مانند یک گلدان خاک، ریشه‌های گیاهان منطقه بیابانی را در برگرفته و می‌پوشاند، به گلدان‌های بیابانی نیز مشهور شده است. از نبکاهای بیابانی، ثبت بلندترین نبکاها در بیابان لوت در یاردانگ قبلا نیز گفته‌ایم.
در حقیقت تعامل سازنده از فرسایش بادی، رطوبت خاک و همین طور پوشش گیاهی به تشکیل نبکاها منجر می‌شود. در اقلیمی خاص از بیابان، گیاهان بیابانی در مسیر فرسایش بادی در منطقه‌ای قرار گرفته‌اند که مانع مسیر حمل شن و ماسه شده و در نتیجه پای گیاه ماسه‌ها جمع شده و نبکا را بوجود می‌آورند.
You might also like
جنگل نبکا، زیبایی خاصی را به مناطق بیابانی ایران داده‌اند. نبکاها در محدوده وسیعی از مناطق بیابانی ایران پراکنده‌اند، از ده‌سلم در خراسان جنوبی تا ابوزیدآباد در استان اصفهان، پروند در خراسان رضوی و اسدآباد انگوری روستایی دور افتاده در فهرج کرمان، مکان‌هایی هستند که این جنگل‌های بیابانی در آنها پراکنده‌اند. درختان گز معمولا در مقایسه با درختان و درختچه‌های بیابانی دیگر، نقش اصلی و اساسی را در تشکیل گلدان‌های بیابانی ایفا می‌کنند. شن و ماسه‌های روان و حتی گرد و خاک طوفان‌ها نیز با رسیدن به درختان گز در پای آنها، آرام گرفته و اصطلاحا تَل ماسه نبکا را شکل می‌دهند. در واقع این درختان گز هستند که شن‌های روان بیابان را در پای خود گرفتار می‌کنند و نمی‌گذارد بادهای بیابانی آنها را جابجا کنند.
رشد گیاه گز بر روی بستری از رس و سیلت که دارای رطوبت است شروع شده، سپس با فرو نشست فرسایش بادی در پای درختان گز، بخشی از تنه این درختان پوشیده شده و درخت بدین طریق خود را به سطح بالاتری از زمین می‌رساند. این فرآیند آرام و تدریجی در طی سالیان متوالی، تپه‌های تَل ماسه‌ای را می‌سازد که درختی بر روی آن قد کشیده است. نبکاها علاوه بر آنکه باعث تثبیت شن‌های روان می‌شود، رطوبت خاک نیز در آنها حفظ می‌شود.
پارک نبکا عنوانی مرسوم است که به جنگل‌های نبکا داده می‌شود، به مانند پارک نبکاهای شهداد که در نزدیکی روستای شفیع‌آباد قرار دارد یا پارک نبکاها در حاشیه جاده فهرج به زاهدان یا در ابتدای محدوده استان سیستان و بلوچستان که به همین نام معروف شده‌اند.
تا قبل از شناسایی مناطقی در ایران که جنگل نبکا در آنها وجود دارد، رکورد بلندترین نبکا ثبت شده در صحرای ساهارای آفریقا و همین‌طور بیابان‌های کشور لیبی بود. با اندازه گیری و ثبت بلندترین نبکا و تَل گز با ارتفاع بالای ۱۰ متر در غرب بیابان لوت، رکورد بلندترین نبکا نیز به بیابان لوت کشورمان ایران رسید. متغیر بودن ارتفاع نبکاها می‌تواند با نوع گیاه و شرایط اقلیمی منطقه در ارتباط مستقیم باشد، از این جهت و با توجه به دورافتادگی منطقه نبکاها، این احتمال وجود دارد که به گلدان‌های بیابانی بلندتری نیز دست پیدا کنیم.
منطقه اسدآباد انگوری، روستایی است در ۳۰ کیلومتری فهرج با خانه‌های خشت و گلی و نخلستان‌های فراوان که در پهنه بیابانی محاصره شده است نیز یکی از این مناطقی است که میزبان نبکاهای بلند بیابان‌های کرمان است. متاسفانه به دلیل دورافتادگی منطقه ارزیابی و ثبت دقیقی از ارتفاع نبکاها انجام نشده ولی می‌توان امیدوار بود که با رصد دقیق منطقه، می‌توان امید داشت تا نبکاهای بالای ۱۲ متر نیز در این منطقه دیده شود که خود برای ارزیابی و ثبت بلندترین دارای اهمیت است.
نبکاها یکی از دلایل اصلی ثبت بیابان لوت در سازمان جهانی یونسکو به عنوان اولین اثر طبیعی جهانی بوده‌اند و نیاز است تا به حفاظت و نگهداری آنها تلاش بسیار صورت گیرد. متاسفانه طی سال‌های اخیر کشاورزان منطقه از خاک نبکاها به عنوان بستر مناسب کشت، به دلیل بالا و غنی بودن آنها از مواد مغذی خاک، با برداشت‌های بی‌رویه باعث خشک شدن و ازمیان رفتن نبکاها شده‌اند.
