هوتگ یا هوتک راهکاری ناسالم برای استفاده از آب غیر سالم در استان سیستان و بلوچستان است که در یاردانگ به آن میپردازیم.
در مناطق بیابانی و کم بارش یکی از معضلات مهم کمبود آب آشامیدنی است که از قدیم تا به امروز با روشهای مردمی و بومی به مدیریت آن پرداخته میشده است. استحصال آب باران از طریق آب انبار و حوض انبارها به نوعی راهکار موثر در کم آبی و بی آبی است که در استانهای جنوبی کشور رایج بوده و تا عصر حاضر نیز در بسیاری از مناطق دور افتاده از آن استفاده میشود.
در استان سیستان و بلوچستان به دلایل بسیار، برای مهار و بهره برداری از آب سیلابها و بارشهای موسمی، دیگر از حوض انبارها استفاده نشده و روشهای بومی کارا که قدمت بسیار زیادی دارد را برای مهار این کم آبی بکار بردهاند.
جمع آوری آب باران در هوتگ یا هوتک انجام میشده که علاوه بر هدف آشامیدن و مصارف روزانه جامعه محلی، به نوعی و از طرف دیگر نیز به عنوان کنترلی برای جریان سیلاب و در نتیجه ذخیره آب برای ایام بیبارانی و تغذیه قناتها و منابع آب زیر زمینی محدود کاربرد داشته است.
اگر چه مردمان محروم این منطقه از کشور با نبودن هیچگونه شبکه آبرسانی و آبی در حقیقت صرفا سقاهای آب رسانی هستند که از محل جمع آوری آب (هوتگها) به محل زندگی یا زمینهای کشاورزی خود، هر روزه در تلاش میباشند.
آثار به جا مانده از مکانهای آبگیر بزرگ و کوچکی که در نواحی مختلف استان سیستان و بلوچستان به مانند شهر سوخته، مکران و سراوان دیده میشود گمانه زنی در جهت استفاده خردمندانه مردم منطقه در گذشته دور تاکنون را تقویت میکند.
هوتَگ (Houtag) یا هوتَک در گویش بلوچی به گودالهای طبیعی یا دستسازی گفته میشود که آب در فصل بارش از طریق سیلابها در آنها جمع شده و سپس در طول سال به مصارف انسانی، کشاورزی، حیوانات اهلی و وحشی میرسد.
در حقیقت هوتگ یا هوتک، کاربردی همچون حوض انبار را با مقیاس بزرگتر اما روباز داشته که در بلوچستان رواج دارد. از این سازههای دستساز یا طبیعی، تنها در منطقه دشتیاری و چابهار به تعداد بیش از ۲۰۰۰ سازه بوده که آب مورد نیاز بیش از ۲۰۰ روستا را از همین طریق تامین میکند.
هوتکها در حقیقت گودالهایی هستند با اشکال هندسی مستطیل، دایره یا مربع که در زمینهایی با جنس خاک ریزدانه و عمقی بین ۳ تا ۱۰ متر ساخته شده و از طریق راه آب و کانال آبگیری در زمان بروز سیلاب پر میشود.
متاسفانه آب جمع آوری شده در این سازه (هوتگ یا هوتک) فاقد کیفیت لازم برای شرب انسانی بوده و از هر جهت بسیار ناسالم است، چرا که از ابتداییترین و سادهترین روشهای حفاظت و دور ماندن از آلودگی برای آنها استفاده نمیشود.
You might also like
بومیان منطقه بلوچستان قدمت این سازه را به بیش از چندین هزارسال و به دوره قبل از اسلام میرسانند که تاکنون نیز هنوز از آب این سازهها استفاده به عمل میآید.
هوتکها با نامهای دیگر و اشکال و کارایی دیگر ساخته شده که با نامهای دگار (کمعمق تر از هوتگ میباشد)، خوشاب (سازههایی درکنار رودهای فصلی که با تهنشین شدن سیلاب در آن کشاورزی میکنند)، دربند، کشبند، تیربند و بندسار نیز شناخته میشوند.
با توجه به اینکه این سازهها تنها امید برای رفع تشنگی موجودات زنده و انسان بوده است، استفاده از آنها مشکلات عدیده بهداشتی را بوجود میآورد و علاوه بر آن، هرساله به دلیل عدم داشتن حفاظ و دوربند در اطراف آن کودکان بسیاری را به کام مرگ میکشاند. شاید بد نباشد که در این زمینه از حیوان بومی ایران که در بسیاری از این هوتگها با انسانی همنشینی دارد نیز بدانیم، گاندو یا همان تمساح پوزه کوتاه ایرانی که در این پست + از سایت کلوت از آن به صورت کامل و جامع گفته شده است.
امید است تا دستاندرکاران مربوطه و اداره آب برای رفع این مشکلات و ایجاد حداقل موارد بهداشتی و حفاظتی از آنها اقداماتی را در دستور کار خود قرار دهند. اکثریت مردم محروم بلوچستان از ابتداییترین حق زیست یعنی آب آشامیدنی سالم محروم میباشند
