گونه‌های مهاجم

گونه‌های مهاجم (Invasive species) در زیست بوم‌ها تهدیدی جدی را با تخریب زیستگاه گیاهی و جانوری، آلودگی محیط زیست، تغییر کاربری اراضی به همراه تغییرات اقلیمی رخ داده در منطقه و جهان برای تنوع زیستی، به همراه دارند.

شوربختانه گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم در طبیعت را می‌توان دومین عامل اصلی تهدید کننده تنوع زیستی در مناطق به شمار آورد. این مهم نه تنها در ایران و قاره آسیا بلکه در تحقیقات صورت گرفته توسط صندوق جهانی حیات وحش WWF در کل جهان تهدیدی جدی به حساب می‌آید.

You might also like

ریگ و ریگزار

۱۹ خرداد ۱۴۰۴

بلوچ آب

۱۸ خرداد ۱۴۰۴

گونه مهاجم به گونه‌ای گفته می‌شود که از گذشته در یک منطقه و زیست‌بوم حضور نداشته و با دخل و تصرفی که عمدتا به وسیله عوامل انسانی به منطقه‌ای معرفی و وارد شده، به دنبال آن سبب بر هم خوردن نظم طبیعی زیستگاه و ایجاد خسارت‌های اقتصادی و محیط زیستی شوند. گونه‌های مهاجم می‌توانند مانع رشد، زایش گونه‌های بومی و رقیبی شده که به صورت طبیعی در یک منطقه زیست و زندگی داشته و در نتیجه باعث حذف گونه‌های بومی در دراز مدت شوند.

جابجایی حیوانات دست‌آموز خانگی که برخی از آنها ممکن است در طبیعت رها شده یا فرار کنند نیز از دیگر راه‌های معرفی این گونه‌های مهاجم در اکوسیستم‌ها است. گربه‌های رها شده، سگ‌های ولگرد، لاکپشت‌های گوش قرمز، راکون، گیاه پالونیا و سنبل آبی و دیگر گونه‌های غیر بومی و مهاجم با شدت بسیار، اختلالاتی را در ساختار زیست محیطی ایجاد کرده که به سرعت بر چرخه زیستی طبیعت اثر گذاری دارد.
با هجوم گونه‌های مهاجم در یک منطقه آن‌هم به دلیل رشد، تولید مثل بسیار سریع، رقابت پذیری بسیار زیاد در کنار گسترش شدید در زیستگاه‌های جدید و همین‌طور تحمل بالایی که نسبت به شرایط زیستی، محیطی دارند باعث شده تا مقابله با این گونه‌های مهاجم بسیار سخت و در بعضی موارد حتی ناممکن باشد (در سیستم طبقه‌بندی اثرات محیطی گونه‌های غیر بومی به گونه مهاجم بسیار آسیب رسان Massive گفته می‌شود).

شایان ذکر است همه گونه‌های غیر بومی مهاجم و زیان بار نبوده و گاهی اوقات به خوبی به یک زیست بوم و اکوسیستم وارد می‌شوند و در کنار گونه‌های بومی به صورت مسالمت آمیز رشد می‌کنند (از این دست میتوان به ماهی قرمز در آمریکا، سوسک سرگین غلتان در استرالیا و یا ماهی کپور در پرورش ماهی در اکثر مناطق جهان اشاره کرد). 

تولید مثل و رشد سریع گونه‌های مهاجم به حدی بالا است که ثابت شده، اگر گونه‌های مهاجم در یک منطقه حفاظت شده حتی حضور نداشته باشد نیز این توانایی را دارند که تنها در طی ۵ سال پس از استقرار در اطراف منطقه حفاظت شده وارد آن شده و چرخه زیست محیطی را تحت اثرات مخرب خود قرار دهد.

ویژگی‌هایی که معمولاً در گونه‌های مهاجم دیده می‌شود:

• رشد سریع

• تولیدمثل سریع

• قابلیت بالا در گسترش مکانی

• انعظاف‌پذیری فنوتیپی آن‌ها، یعنی قابلیت تغییر شیوه زندگی برای سازگاری با محیط زیست جدید

• توانایی تحمل شرایط محیط زیستی متنوع و حتی سخت

• ارتباط مستقیم با انسان‌ها و سکونت‌گاه‌های انسانی

• سابقه تبدیل به گونه مهاجم در محیط‌های دیگر زیست بوم

شوربختانه با وجود آن که، همه آنچه به صورت خلاصه در این مورد گفته شده در ایران و نهاد مربوطه، سازمان محیط زیست، هیچ قانون و مرجعی به عنوان تصمیم‌گیرنده و قانون‌گذار برای این مشکل اساسی وجود ندارد. این مهم تا جایی پیش رفته که حتی شناسایی گونه‌های غیر بومی نیز به صورت علمی و به طور کامل انجام نشده و در نتیجه قانونی نیز برای مدیریت آن به تصویب نرسیده است.

زنگ خطری که سال‌ها است به صدا در آمده و نیازمند هماهنگی لازم در میان دستگاه‌های اجرایی کشور است تا با ایجاد قانون مناسب ضمانت اجرایی برای مقابله با گونه‌های مهاجم ایجاد شود. این امر در کشور ما، نیاز به تدوین دستورالعمل‌، ضوابط خاص، ایجاد بانک اطلاعاتی علمی و جامع و در نتیجه تحقیقاتی برای ارزیابی خطرات در کنار معرفی گونه‌های غیر بومی و مهاجم در مناطق مختلف دارد.

با این وجود اطلاعات اندکی که تاکنون در کشور توسط پژوهشگران، جمع و به چک لیست پایگاه داده‌های جهانی حیات وحش ارایه شده، بیش از ۱۶۰ گونه مهاجم گیاهی، جانوری و حتی میکربی در ایران شناسایی شده است که برخی از آن‌ها در فهرست ۱۰۰ گونه بسیار خطرناک مهاجم قرار دارند.

گونه‌های مهاجم پس از استقرار در یک منطقه به سادگی از زیست بوم وارد شده به آن، حذف نمی‌شوند و ریشه‌کنی آنها از منطقه آلوده شده، نیاز به اقدامات مدیریتی در سطح بالای اداری و تشکیلاتی دارد تا این امر به سرعت و با سنجیده شدن در همه جوانب اجرایی گردد.

برای کنترل و جلوگیری از ورود گونه‌های مهاجم، باید از ورود گونه‌های بیگانه و مهاجم به کشور خودداری گردد و گونه‌های مهاجمی که پیش از این نیز به کشور و مناطق مختلف وارد شده رصد و پالایش شود.
وزارت جهاد کشاورزی، اداره گمرک و بنادر، شهرداری‌ها در حوزه‌های شهری، دهیاری‌ها در حوزه‌های روستایی، سازمان حفاظت محیط زیست، شیلات و سایر بخش‌هایی که به هر شکلی با مبادی ورودی کشور در ارتباط هستند یا در موضوعات تکثیر و پرورش گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری مسئولیتی دارند باید توجیه شده و در ابتدا به کنترل ورود گونه‌های بیگانه به کشور پرداخته شود تا پس از آن با پایش انجام شده در مناطق مختلف و چهارگانه محیط زیستی نسبت به حذف گونه‌های مهاجم شناخته شده از این مناطق اقدام گردد.