You might also like
در یاردانگ از چگونگی تقسیم بندی مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط زیست و درجه حفاظتی آنان میخوانیم.
در سال ۱۳۳۵ بود که با تصویب قانون حفاظت و تشکیل کانون شکار در ایران به صورت قانونی و مدون بحث حفظ جمعیت حیات وحش و تنوع جانوری در ایران شکل گرفت. در این قانون کانون شکار ایران، به عنوان یک نهاد مستقل وظیفه حفظ نسل حیوانات قابل شکار در ایران را به عهده گرفت و با قانونی شدن این موضوع از همان ابتدا مشخص شد که برای نگهداری و حفظ جانوران وحشی نیاز است تا از زیستگاههای آنان مراقبت و محافظت شود.
در همین راستا بود که در سال ۱۳۴۶ سازمان شکاربانی و نظارت بر صید، به صورت قانونی تاسیس و جایگزین کانون شکار گردید. جالب است بدانیم، این سازمان ۹۵ سال بعد از احداث پارک ملی یلواستون آمریکا، که در حقیقت اولین پارک ملی جهان است، تاسیس شد و در قانونهای مصوب خود، امکان اختصاص دادن بخشهایی از کشور به پارکهای ملی و مناطق حفاظت شده فراهم شده بود. (در همان سال، در طرحی از سازمان، تخصیص دو پارک ملی و ۱۵ منطقه حفاظت شده در کشور اجرایی شد.) پس از آن بود که در سال ۱۳۵۱ سازمان حفاظت محیط زیست ایران به صورت قانونی، رسما به تصویب رسید و تاسیس شد. با شکلگیری و تاسیس این سازمان، طبقهبندی مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط زیست در ایران نیز شکل گرفت.
در دنیا ۱۳ اقلیم جغرافیایی شناخته شده وجود دارد که ۱۱ اقلیم آن در کشورمان ایران در استانهای مختلف پراکنده شده است. با توجه به محیط زیست غنی و آب و هوای چهار فصل و دارا بودن اقلیم گسترده جغرافیایی ایران ، در سال ۱۳۵۳ با اختیارات قانونی که مجلس وقت، به سازمان محیط زیست به عنوان متولی این قضیه داده بود، مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط زیست شکل گرفت و قانونی شد.
با مشخص شدن مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط زیست، مناطقی با اسامی پارک ملی، اثر طبیعی ملی، منطقه حفاظت شده و پناهگاههای حیات وحش، با تعاریف مشخص حفاظتی، از مناطق چهارگانه محیط زیستی جهان در ایران نیز شکل گرفت و اجرایی شد.
مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط زیست، تا سال ۱۳۹۹ شامل ۳۲ پارک ملی، ۵۳ پناهگاه حیات وحش، ۱۸۴ منطقه حفاظت شده و ۴۰ اثر طبیعی ملی در کشور به ثبت رسید. مناطقی که همگی در جهت حفظ منابع ژنتیکی، گونههای جانوری و گیاهی و همینطور نگهداری از مناظر طبیعی خاص برای نسلهای آتی در نظر گرفته شده و به صورت قانونی تحت حفاظت سازمان محیط زیست در آمده است.
متاسفانه سازمان محیط زیست نتوانسته آنچنان که باید در نگهداری و حفاظت از این مناطق چهارگانه کوشا باشد! این ایراد که در سالهای گذشته نیز به عملکرد سازمان محیط زیست وارد شده است، دلایل فراوان در بحث قانون و جوامع محلی اطراف این مناطق دارد. دلایلی چون عدم تخصیص بودجه لازم، در کنار نبودن توجیه اقتصادی برای حفاظت از این مناطق و همینطور تعرض جوامع محلی برای استفادههای گوناگون از محدوده سکونت که همگی باعث، تخریب و از میان رفتن گونههای مهم گیاهی و جانوری در کنار از میان رفتن مناظر بکر و خاص طبیعت ایران است.
مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط زیست به شرح زیر میباشد
-
پارک ملی: بر اساس تعریفی که توسط اتحادیه بینالمللی حفاظت از طبیعت در سال ۱۹۶۹ مطرح کرده، به یک یا چند اکوسیستم گفته میشود که زیستگاه جانوران و گیاهان در کنار مناظر بکر، خاص و طبیعی واقع در آن است که بر این اساس ورود بازیدکنندگان به این مناطق تنها در شرایط خاص و برای اهداف آموزشی، تفریحی و فرهنگی مجاز خواهد بود. پارکهای ملی به محدودههای وسیعی از طبیعت گفته میشود که در واقع نمونه برجستهای از مظاهر طبیعی هستند. این مناطق با ویژگیهای خاص با اهمیت ملی از لحاظ زمینشناسی، بوم شناسی و جغرافیای زیستی مورد حفاظت بالایی قرار میگیرند.
هدف از این محافظت، حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونههای جانوری و گیاهی، تحقیق، پژوهش و تفریح است. پارک های ملی بالاترین رتبه حفاظتی را در بین مناطق محافظت شده دارند و هر گونه دخل و تصرفی در آنها ممنوع است. پارک ملی لار در استان مازندران، پارک ملی کویر در استان سمنان، پارک ملی ضامن آهو در خراسان شمالی و پارک ملی نایبند در بوشهر از پارکهای مشهور ملی در ایران میباشند. اولین پارک ملی ایران نیز پارک ملی گلستان، در مرز استانهای آذربایجان غربی و شرقی قرار دارد که در سال ۱۳۴۶ به ثبت رسید و با مشهورترین پارکهای ملی دنیا از نظر غنی بودن و ارزش بیولوژیکی برابری میکند. -
اثر طبیعی ملی: به پدیدهها یا مجموعههای نمونه و نادر گیاهی و جانوری یا اشکال و مناظر کمنظیر همچون درختان کهنسال گفته میشود که خاص و غیرقابل جایگزین هستند، این مناطق غالبا کوچک و دارای ارزش حفاظتی، علمی، تاریخی و طبیعی هستند که بهمنظور حفظ و حراست بهعنوان اثر طبیعی ملی انتخاب و مدیریت میشوند. در مناطق تحت عنوان اثر طبیعی ملی هرگونه چرای دام، قطع درختان، بوتهکنی، تخریب محیط و بهطور کلی هر عملی که موجب از بین رفتن گیاهان و اکوسیستم شود، ممنوع است. ورود به این مناطق نیز تابع قوانین خاص است. ایران دارای حدد ۴۰ اثر طبیعی ملی است که میتوان به دشت لالههای واژگون در استان چهارمحال و بختیاری و چشمههای باداب سورت در استان مازندران و یا غار ماهی کور در استان کردستان به عنوان شاخصههای آن اشاره کرد. نخستین اثر طبیعی ملی ایران در سال ۱۳۵۵ با نام سوسن سفید یا چلچراغ در استان گیلان به ثبت رسیده است.
-
پناهگاه حیات وحش: زیستگاه نمونه برای جانوران وحشی است که با هدف حمایت از جمعیت گونههای جانوری در خطر انقراض، انتخاب و حفاظت میشود. وسعت پناهگاههای حیات وحش باید به گونهای باشد که نیازهای جانوران منحصر به فرد در آن مرتفع شود. این مناطق همچنین برای فعالیتهای آموزشی و پژوهشی، بهویژه برای جانورشناسان بسیار مفید میباشد که فعالیتهای گردشگری بسیار کنترل شده و سازگار با محیط در آنها مجاز اعلام شده است.
پناهگاههای حیات وحش از نظر وسعت دارای محدوده وسعتی کمتری نسبت به مناطق حفاظت شده است و هدف مورد نظر در این مناطق، حفاظت از یک یا چند گونه خاص جانوری از طریق دخالتهای مسئولانه است. این مناطق میتواند شامل جنگل، مرتع، دشت، دریاچه، دریا و یا کوهستان باشد که در واقع همان زیستگاههای نمونه، اما با شرایط اقلیمی خاص برای جانوران وحشی است که نیاز به احیاء و حفاظت دارند. شکار و صید و هر عملی که موجب تخریب و آسیب به محیط زیست میشود در این مناطق ممنوع است. پناهگاه حیات وحش سفید کوه در استان لرستان، پناهگاه حیات وحش جاسب در استان مرکزی و پناهگاه حیات وحش دشت ناز در استان مازندران از آن جمله میباشند.
نایبندان بزرگترین پناهگاه حیات وحش ثبت شده در ایران است و با وسعت ۱,۵۱۶,۹۹۴ هکتار نزدیک به شهر طبس در استان خراسان جنوبی قرار دارد. این پناهگاه از سال ۱۳۷۳ تحت محافظت قرار گرفته و در سال ۱۳۸۰ بهعنوان پناهگاه حیات وحش به ثبت رسیده است. نایبندان به عنوان مهمترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی به شمار میرود و از این روی پناهگاه حیات وحش خاص و در خطری نام گرفته است.
هلیا یوزپلنگ آسیایی- عکس از جعفرپناهپور -
مناطق حفاظت شده: بر اساس تعریف، اراضی ویژه زیست محیطی هستند که وسعت بیشتری نسبت به سه منطقه یاد شده دارند. مناطق حفاظت شده برای فعالیتهای تفریحی و بر اساس مقررات و محدودیتهای خاص توسط دولتها شناسایی، ثبت و محافظت میشوند. این مناطق دارای ارزش زیست محیطی هستند و نیاز به حراست، ترمیم و احیای گونههای جانوری و گیاهی دارد تا از خطر انقراض دور بمانند.این مناطق میتواند شامل جنگل، مرتع، دشت، کوهستان، دریاچه و دریا باشد که بهلحاظ حفظ و تکثیر رویشگاههای گیاهی و گونههای جانوری در درجه اهمیت قرار دارند و مقررات حفاظت در این مناطق تا حدی شبیه به پناهگاههای حیات وحش در نظر گرفته شده است.
مناطق حفاظت شده وسعت بیشتری نسبت به سه منطقه دیگر دارند و فضای بسیار مناسبی برای اجرای برنامههای آموزشی و پژوهشهای محیط زیستی دارند. حضور گردشگران و بهرهبرداریهای اقتصادی در این مناطق، بر اساس طرح جامع مدیریت در هر منطقه مجاز میباشد. فعالیتهایی چون شکار و قطع درختان در این مناطق ممنوع بوده است. از میان آنها میتوان به منطقه حفاظت شده هراز در استان مازندران، منطقه حفاظت شده گنو در استان هرمزگان و منطقه حفاظت شده لیسار در استان گیلان اشاره کرد. اولین منطقه حفاظت شده که در سال ۱۳۵۱ به ثبت رسید و از بزرگترین آنها از نظر وسعت به شمار میرود، منطقه حفاظت شده توران یا خارتوران است که قلمرو یوزپلنگ آسیایی نیز به شمار میرود.
Comments ۶