ذخیره‌گاه زیست کره

You might also like

ریگ و ریگزار

۱۹ خرداد ۱۴۰۴

بلوچ آب

۱۸ خرداد ۱۴۰۴

ذخیره‌گاه زیست کره Nature reserve به چه معنا است و ایران دارای چه مرتبه در میان زیست‌ کره‌های جهان است؟ (ذخیره‌گاه زیست کره با زیست کره دو واژه جداگانه و مجزا است، زیست کره یا بیوسفر به معنای ارجاع به تمام زندگی روی زمین در لیتوسفر یا پوسته سنگی زمین، جو و همین‌طور هیدروسفر یا همان آب می‌باشد که شامل تمام اکوسیستم‌ها، بیوم‌ها و موجودات موجود در کره زمین می‌شود. زیست کره یک لایه یا ناحیه نسبتاً نازک از زندگی است که شامل همه چیز، از باکتری گرفته تا انسان است)

ذخیره‌گاه زیست کره، مناطق حفاظت شده‌ طبیعی و زیستی بین‌المللی در کل جهان می‌باشد که از محیط‌های زیستی آبی و یا خشکی که نشان‌دهنده یک یا چند ویژگی ذیل می‌باشد تشکیل شده است:

• نمایانگر اکوسیستم یک منطقه از زیست‌گاه‌های طبیعی باشد.

• اجتماعات منحصر به فرد یا مناطقی که دارای تنوع زیست محیطی خاص باشند.

• نمونه‌هایی ازچشم اندازهای موزون، هماهنگ که در اثر استفاده‌های سنتی بوجود آمده‌اند.

• محلی برای بررسی توسعه پایدار در سطح منطقه‌ای باشد.

• نمونه‌هایی از اکوسیستم‌های دگرگون یافته که قابلیت دستیابی به شرایط طبیعی را دارند.

ایده احداث ذخیره‌گاه‌های زیست‌ کره به عنوان یک طبقه حفاظتی جدید و همین طور به عنوان یک راهکار مدیریتی نوین برای حل تضادهای بین انسان و طبیعت در جهت رفع کاستی‌هایی که در دیگر طبقات حفاظتی (مناطق چهارگانه حفاظتی) وجود دارد، در اوایل دهه ۱۳۵۰ از طرف یونسکو مطرح شد.

در یک تعریف کلی شبکه جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست‌ کره از مجموعه‌ای از مناطق حفاظت شده در کلیه اقلیم‌های حیاتی، بیوم‌ها (زیستگاه‌ها) و پروانس‌ها (مناطق جغرافیایی زیستی) تشکیل شده است.

وجه تمایز ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره از دیگر طبقات حفاظت شده، روش برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب در آن‌ها است که بر پایه استفاده‌های چند منظوره و سپردن نقش اساسی و سازنده به جوامع محلی استوار است.

در این برنامه‌ریزی‌ها، توجه به ارتباط متقابل بین انسان و منابع طبیعی و استفاده پایدار، زمینه حفاظت و حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی و جانوری، پژوهش، نظارت و کنترل پیوسته زیست‌ محیطی را فراهم می‌سازد.

ایران یکی از کشورهای پیشگام و موثر در تحقق برنامه انسان و زیست کره مسکونی سازمان یونسکو می‌باشد. با انتخاب ۹ منطقه از بین مناطق حفاظت شده موجود در سال ۱۳۵۵ ایران نقش مهمی در شکل‌گیری نخستین گروه از شبکه جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست کره را ایفا نموده است.

هر ذخیره گاه زیست کره شامل سه منطقه است:

• منطقه کاملا حفاظت شده به نام منطقه امن یا هسته مرکزی یا Core zone که این هسته مرکز کنترل و نظارت پیوسته بر تغییرات زیست محیطی است.

• ناحیه ضربه گیر پیرامونی یا سپر حفاظتی یا Buffer zone که اجازه تحقیقات کنترل شده و برخی استفاده‌های دیگر در آن مجاز است.

• منطقه بینابینی بیرونی یا منطقه همکاری Transition zone که در آن استفاده های سنتی از زمین انجام می گیرد.

ثبت یک منطقه به عنوان زیست کره توسط یونسکو تحت شرایط و ضوابطی صورت می‌گیرد که از آن جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره داشت:

• منطقه کاندید شده باید قبلاً به عنوان یکی از مناطق چهارگانه حفاظت شده ثبت شده باشد و بعد از آن به عنوان ذخیره گاه‌های یونسکو ثبت شده و معرفی گردد.

• محتوای اطلاعات ثبت شده توسط دبیرخانه کمیسیون ملی یونسکو در ایران، دفتر علوم بررسی کرده و در صورت عدم نقص و مشکل در جلسه کمیته ملی انسان و کره مسکون MAB مطرح می‌گردد.

• سپس کمیته ملی انسان و کره مسکون MAB، معرفی نامه ثبت شده را بررسی کرده و پیشنهادات خود را به شورای بین المللی هماهنگی یونسکو در پاریس اعلام می‌کند. (این عمل هرسال یک بار انجام می‌شود)

ایران به مرور زمان، در سال های ۱۳۸۹، ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵ سه ذخیره گاه دیگر نیز در یونسکو به ثبت رساند و تعداد ذخیره گاه‌های ایران به ۱۳ سایت رسید.

۱۳ ذخیره‌گاه زیست‌ کره در ۱۱ استان و به وسعت کلی پنج میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار ثبت شده است که این ذخیره‌گاه‌ها شامل :

• گلستان ۱۵۵۸۰۴ هکتار

• میانکاله ۹۶۶۷۸ هکتار

• ارسباران ۲۰۴۲۱۵ هکتار

• ارژن و پریشان ۹۱۸۶۰ هکتار

• کپه داغ ۳۵۰۰۰ هکتار

• کویر ۱۵۱۷۸۱۵ هکتار

• توران ۱۴۵۹۵۰۶ هکتار

• تنگ صیاد و سبز کوه ۵۳۲۸۷۸ هکتار

• دنا ۲۵۵۵۳۷ هکتار

• گنو ۷۸۷۲۵ هکتار

• حرا ۲۸۳۶۸۶ هکتار

• هامون ۱۳۹۶۵۰۲ هکتار

• ارومیه ۱۰۷۷۹۰۰ هکتار

همان‌گونه که گفته شد، دارابودن ویژگی اکوسیستم منحصر به‌ فرد و طبیعی، حضور مردم در آن منطقه به‌ گونه‌ای که ارتباط بین مردم و محیط طبیعی وجود داشته باشد اصل مهمی در انتخاب ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره است. وجه تمایز ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره از دیگر طبقات حفاظت شده را می‌توان روش برنامه‌ریزی برای مدیریت مناسب آنها دانست. مدیریت در این مناطق بر پایه استفاده‌های چندمنظوره و همین‌طور سپردن نقش اساسی و سازنده به جوامع محلی است تا ضمن جلوگیری از تخریب تنوع زیستی، از تنوع فرهنگی و میراث جامعه بشری نیز مراقبت و محافظت صورت پذیرد.

تعداد ۷۵۹ ذخیره‌گاه زیست‌کره در دنیا وجود دارد و بیشترین وسعت ذخیره‌گاه زیست‌کره در ایران مربوط به ذخیره‌گاه توران با وسعت یک میلیون و ۳۳۷ هزار و هشتصد هکتار در استان سمنان و شهرستان شاهرود می‌باشد.

تغییرات اقلیمی، خشکسالی، برداشت بی رویه از منابع آبی، شکار و صید غیرمجاز، توسعه فعالیت‌های عمرانی ناپایدار، فقدان هماهنگی بین‌ إدارات و دستگاه‌های مربوطه، کمبود اعتبارات و بودجه، عدم آموزش مناسب جوامع محلی و نداشتن جایگاه قانونی از چالش‌های پیش رو در ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره ایران است.