کویر کجاست و بیابان کجا؟

You might also like

تمدن جیرفت

۰۸ آبان ۱۴۰۴

قهستان

۳۰ مهر ۱۴۰۴

کویر کجاست و بیابان کجا؟ قبلا در خصوص دو اصطلاح کویر و بیابان که متاسفانه در فرهنگ عامیانه و حتی گفتگوهای دوستان مطلع جابجا استفاده می‌شود در این نوشته + به تفصیل بیان کردیم، اما اکنون می‌خواهیم با نظرات اقلیم‌شناسان و جغرافی‌دانان نیز بیشتر در این مورد اطلاعاتی را بیان کنیم.

باز هم برگردیم به این سوال که کویر کجاست و بیابان کجا + ؟ در پاسخ به این پرسش دکتر گابریل چنین گفته که به طور کلی اصطلاح Desert برای بخشی از کره زمین کاربرد دارد که کمبود آب در آن به صورتی است که تقریبا هیچگونه زندگی بر روی آن نمی‌تواند شکل بگیرد. در عین حال این اصطلاح در مواردی نیز بکار برده می‌شود که هیچ وجه ارتباطی با کمبود آب نیز ندارد! برای مثال اگر نگاهی به مناطق کوهستانی گروئنلند بیاندازیم با مناظر دیگری از کویر یعنی Ice Desert روبرو خواهیم شد همانطور که اگر به قلل مرتفع جهان نیز پا بگذاریم، آنجا نیز کمتر پوشش گیاهی را مشاهده می‌کنیم. از این جهت برخی دیگر از محققان برای هر شرایطی که موجب خالی شدن محیط از حیات شود اصطلاح Desert را بکار می‌برند. برای اعماق اقیانوس‌ها اصطلاح Dark Desert و برای چشمه‌های آبگرم Hot Desert و برای هرگونه شرایطی که وجود سموم مختلف باعث خالی شدن محیط از زندگی شده باشد Poisen Desert را بکار می‌بریم. این اصلاحات اینگونه که ذکر شد به سادگی نیز بکار برده نمی‌شود و در واقع تعریف دقیقی برای کویر و بیابان نمی‌توان ذکر کرد چرا که در واقع به هر منطقه خشک نیز نمی‌توان اصطلاح Desert را اطلاق کرد. به مانند قلل مرتفع و خالی از زندگی در یک کوه آتشفشانی یا یک دریاچه نمک هر چند که خالی از حیات باشد در واقع اصطلاح  Desert در معنی خود بکار برده نمی‌شود، اما صفحات پوشیده از مواد آتشفشانی در صحرای عربستان صعودی یا صفحات پوشیده از یک قشر نمک در کویر مرکزی ایران به یقین شامل اصطلاح Desert می‌شوند.

به طور کلی و طبق نظریه هواشناسان اقلیم جهان به پنج گروه تقسیم می‌شود.

۱- آب و هوای گرم و مرطوب استوایی Tropical Climate

۲- آب و هوای خشک Desert Climate

۳- آب و هوای مرطوب Humid Climate

۴- آب و هوای سرد و مرطوب Humid Continental Climate

۵- آب و هوای مرطوب قطبی Polar Climate

که در تعریف گروه دوم می‌توانیم آن را آب و هوای کویری نام ببریم که در این تعریف مناطقی در نظر گرفته می‌شود که همیشه میزان تبخیر سالیانه در آن بیشتر از میزان بارندگی سالیانه باشد و رودخانه‌های دایمی و جنگل طبیعی نیز در آنجا شکل نگرفته است.

از طرف دیگر متاسفانه اصطلاح بیابان در فرهنگ عام به جای لغت Desert بکار برده شده و ریشه آن را از لغت بی‌آبان می‌دانند، چیزی که در زبان پهلوی مفهوم دیگری داشته و ریشه را در کلمه Viyapan به معنای گمراه و سرگردان می‌دانند. پس از این دو کلمه فارسی و پهلوی می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که کلمه بیابان در اصل هیچ ارتباطی به بی‌آبان ندارد، بلکه سرزمینی ویران و سرگردان کننده و غیر مسکونی است که به محدوده جغرافیایی خاصی نیز وابسته نیست.
اصطلاح کویر نیز از لغت فارسی کبیر به معنای بزرگ و وسیع گرفته شده که در زبان پهلوی به لغت کویز یا کفیژ برمی‌گردد که به معنای پیاله یا پیمانه است که به همان مفهوم ژئومرفولوژیکی خواهیم رسید که چنین تعریف می‌شود. کویرها مناطق پست و مسطحی هستند که در دشت‌های آبرفتی مناطق خشک گسترش پیدا کرده‌اند.