ذخیره‌گاه زیست‌ کره کویر

You might also like

ریگ و ریگزار

۱۹ خرداد ۱۴۰۴

بلوچ آب

۱۸ خرداد ۱۴۰۴

در یاردانگ از ذخیره‌گاه زیست کره گفته‌ایم، پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر، یکی از ناشناخته‌ترین زیست‌کره‌های ایران است که با نام زیست‌ کره کویر شناخته شده است. در پارک ملی کویر نه انسانی زندگی می‌کند و نه معدنی در آن وجود دارد و نه پروانه‌ای برای چرای دام در آن صادر شده است (تنها در محدوده‌ای بسیار به صورت بسیار کنترل شده اراضی محدودی مورد بهره‌برداری عشایر ورامین قرار می‌گیرد).

پارک ملی کویر در نزدیکی شهرستان گرمسار از استان سمنان بوده که قسمت‌هایی از آن نیز در استان‌های قم، اصفهان و تهران قرار گرفته است (این پارک حدود ۶۷۰ هزار هکتار وسعت دارد). این پارک ملی از شمال به اراضی کشاورزی در ورامین، گرمسار و کوه گوگرد، از غرب به چاله‌های کویری دشت کویر و از جنوب به چاله‌های کویری و دشتهای سیلابی و از شرق به دریاچه نمک و دشتهای سیلابی محدود می‌گردد.

این منطقه وسیع (زیست‌ کره کویر) به دلیل تنوع جانوری و گیاهی بسیار غنی خود، دلیلی بسیار خوب برای قرار گرفتن در لیست ذخیره‌گاه زیست کره سازمان یونسکو می‌باشد.

ذخیره گاه زیست‌ کره کویر یا همان پارک ملی کویر از حدود سال‌ ۱۳۴۳ یک منطقه محافظت شده زیر پوشش کانون شکار ایران بود و در سال ۱۳۵۵ به پارک ملی تبدیل شد و در همان زمان نیز در یونسکو به عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره ثبت گردد.

در سال ۱۳۶۱ به دو منطقه جدا از هم تقسیم شد، یکی منطقه‌‌ای با وسعت ۴۴۲۲۱۲ هزار هکتاری پارک ملی کویر و دیگری به منطقه ۲۴۸۹۵۷ هزار هکتاری به عنوان منطقه حفاظت شده که پارک ملی کویر، را می‌توان یک زیستگاه بیابانی کامل در نظر گرفت که شامل مناطق سیاه‌کوه با ارتفاع ۱۸۶۵متر، نخجیر و سفیدآب است. منطقه‌ی حفاظت شده‌ آن نیز یک منطقه‌ای دشتی، کوهستانی است که شامل دشت‌های مکوش، سیاه‌پرده، پرده‌زرد و ارتفاعات دوازده امام و نره‌خرکوه است.

ذخیره‌گاه زیست‌ کره کویر دارای اقلیمی خشک و سرد در مناطق پست و اقلیمی نیم خشک و سرد برای مناطق مرتفع آن می‌باشد، متوسط بارندگی سالیانه در این منطقه حدود ۱۳۰میلی متر است.

در پارک ملی کویر (ذخیره‌گاه زیست‌ کره کویر) هنوز هم تنوعی از گیاهان و جانوران به چشم می‌خورد، ۳۴ گونه پستاندار، ۱۵۵ گونه پرنده و ۳۴ گونه خزنده و یک گونه دوزیست مشاهده شده‌اند که مهم‌ترین و مشهورترین حیوانات آن یوزپلنگ آسیایی (در خطر انقراض)، پلنگ ایرانی، گرگ، کفتار راه‌راه، گربه شنی، روباه قرمز، روباه شنی، جبیر، کل‌ و بز، قوچ و میش، شغال، وزغ کویری ایران (تنها زیستگاه این گونه) و سیاه‌گوش هستند. آهوی ایرانی و گورخر ایرانی فرد سم نیز در این منطقه وجود داشته که شوربختانه گورخر ایرانی به طور کامل در آنجا منقرض شده‌ و آهوی ایرانی نیز از جمعیت بسیار کمی برخوردار است.

در پارک ملی کویر سه چشمه به نام‌های چشمه سفیدآب، چشمه آبشار نمکی و چشمه سیاه کوه وجود دارد. علاوه بر این، دریاچه نمک در حاشیه‌ی غربی آن به همراه یک تالاب فصلی به نام بند علیخان قرار دارد، که میزبان پرندگانی همچون فلامینگو، حواصیل، درنا، اردک، غاز می‌باشد. در کنار این تنوع زیستی جانوری، پارک ملی دارای ۳۵۹ نوع گونه گیاهی است که ۳۰ نوع از آن آندمیک و بومی این منطقه می‌باشند (۲۷ گونه درختی و درختچه‌ای، ۱۴۵ گونه علفی، ۱۵ گونه گندمی، ۲۶ گونه بوته ای). مهم‌ترین گونه‌های گیاهی تاغ، گز، قیچ، درمنه، اسکنبیل، خارشتر، جارو، بادامک، خینجوک، لوئی، جگن، کام تیغ، تلخه بیان، کاروانکش و انواع شورها است.

در پارک ملی کویر جاذبه‌های تاریخی نیز مشاهده می‌شود که از آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• جاده سنگفرش: یکی از شگفت‌انگیزترین جاذبه‌های دیدنی این منطقه است که در دوران شاه عباس ساخته شده و به کاروان‌ها امکان عبور از میان اراضی باتلاقی و شوره‌زارهای حاشیه کویر را می‌داده ‌است. این اثر در سال ۱۳۸۰ به ثبت ملی رسیده است.
  

  

• قصر بهرام: قصر بهرام، یک کاروانسرای قدیمی در حاشیه جاده سنگفرش است که قدمت آن به دوران صفویه برمی‌گردد. در کنار قصر بهرام، آثار دیگری به مانند کاروانسرای عین الرشید، آبراه سنگی سه کوه، بقایای ساختمان حرمسرا، کاروانسرای سفیدآب، کاروانسرای لکاب و آب انبار قیلوفه نیز وجود دارند.
  

  

• دریاچه نمک: این دریاچه به وسعت ۲۵۰۰ کیلومتر مربع، تنها دریاچه پارک ملی است که در غرب پارک ملی و شمال منطقه حفاظت شده کویر قرار دارد و یکی از بزرگ‌ترین شوره‌زارهای ایران محسوب می‌شود.

  در این دریاچه به دلیل شوری بسیار آب، هیچ موجود زنده‌ای وجود ندارد.

  دریاچه نمک، حوزه آبگیر بسیاری از رودخانه‌های فلات مرکزی ایران است و در فصل زمستان نیز تعداد زیادی از پرندگان مهاجر آبزی به آن مهاجرت و زمستان گذرانی می‌کنند.

• کاروانسرای دیرگچین: این کاروانسرا در مرکز پارک ملی کویر واقع شده و یکی از بزرگ‌ترین کاروانسراهای ایران است که به مادر کاروانسراهای ایران نیز شهرت پیدا کرده است. علت نام‌گذاری آن به دیر گچین نیز به گنبد گچی‌اش بر می‌گردد، کاروانسرا در دوره‌ی ساسانی ساخته شده و در دوره‌های سلجوقیان، صفویان و قاجاریان آن را مرمت کرده‌اند که در پست‌های قبل از آن گفته‌ایم.
  

  

   

پارک ملی و منطقه حفاظت شده کویر (زیست‌ کره کویر) به دلیل تنوع گونه‌های جانوری و گیاهی، دسترسی آسان، وجود جاذبه‌های تاریخی متعدد، یک فضای مناسب برای انجام فعالیت‌های مختلف گردشگری، پژوهشی و آموزشی است که ارزش آن را بیشتر می‌کند.

فیلم از احمد نژاد‌هادی