دیر بردان کجا است؟ به چه مکانی این نام را داده‌اند؟
درست است که مستشرقینی همچون دکتر آلفونس گابریل با بجا گذاشتن کتاب‌هایی چون عبور از صحاری ایران + که در بین بیابان‌نوردان به عنوان انجیل بیابانی مشهور شده است، اطلاعات بسیار خوب و دقیقی از بیابان‌های ایران به ما می‌دهد. ما منکر این حجم از اطلاعات دقیق که توسط ایشان و یا دیگر مستشرقین در دست داریم نخواهیم شد، اما به قولی همچون ضرب‌المثل مرغ همسایه غاز است در این مقوله نیز، از اصل خود دور افتاده‌ایم و کمتر به داشته‌های خودمان که توسط ایرانیان دانشمند و محقق از گذشته تا به حال داشته‌ایم ارزش داده و به آنها پرداخته‌ایم.
در این نمونه، ما به طور یقین وام‌دار اطلاعات بسیار دقیق جمع‌آوری شده توسط پرفسور مستوفی هستیم. ایشان در گزارشات جغرافیایی که با کاری تیمی توسط ایشان و گروهشان انجام شده است، توانسته تا با عملیات کتابخانه‌ای و میدانی راه را برای تحقیق و بازنگری در خصوص بیابان‌های ایران به خصوص بیابان لوت هموار سازند. با نام دکتر مستوفی از سال ۱۳۹۰ آشنایی پیدا کردیم و گزارشات ایشان را بارها مرور کرده‌ایم، به جرات با هر بار خواندن یکی از این گزارشات به عمق درایت ایشان و تحقیقات منحصر به فردشان پی میبریم.
می‌دانیم برای تحقیق و شناسایی در عرصه بیابان‌های ایران، نیاز به مشاهدات باستان‌شناسی و همین‌طور مطالب کتابخانه‌ای داریم. اطلاعاتی که دکتر مستوفی به خوبی و با کنارهم قرار دادن این اصول توانسته‌اند به گزارشاتی کمتر انجام شده از بیابان لوت دست پیدا کنند. ما نیز در یاردانگ سعی بر آن داریم تا به نوبه خود بتوانیم با این‌گونه عملیات در جهت ثبت و مستند‌سازی هر آنچه مربوط به بیابان است کوشا باشیم.
دِیرها در بیابان‌های ایران نامی مشهور هستند و از دیر گچین به عنوان یک کاروانسرا تا دیر جص یا دیر گچ و اکنون نیز دیر بردان (Deyr Bardan) که کمتر کسی به آن توجه کرده است. بد نیست قبل از توضیح در مورد آن به محل قرار گرفتن آن بپردازیم، دیر بردان در نیمه راه قدیمی و کهن راور به نایبند قرار دارد. راهی کهن که از دیر باز استان کرمان را به خراسان متصل می‌کرده و به عنوان شاه‌راهی معروف تا چند دهه گذشته نیز برای راهیان بیابانی معروف بوده است. این راه از راور به کوجوی، شوردروازه، دیر بردان، حوض و روستای نایبند ادامه داشته است.
هر کدام از این نام‌ها یک منزل بنا به بزرگی و اهمیت خود بوده است و از دیر بردان به دلیل اهمیت کم آن، در کمتر نوشته و سفرنامه‌ای از آن یاد شده است. هنوز هم از نام‌گذاری آن اطلاع دقیقی در دست نیست اما از آنجا که دیر را یاقوت در مجمع البلدان محل عبادت کاهنان یهود نام برده که معمولا در کوهستان و بلندی نیز قرار دارد و از سویی از آن در کتاب المعجم با روایت شمس‌الدین قیس رازی به گنبد در زبان پهلوی اشاره شده است، در‌می‌یابیم که کلمه دیر از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. در مورد کلمه بردان نیز صرفا می‌توان گفت، واژه‌ای نا‌آشنا و بدون معنی است که تنها از آن، یاقوت به مکان‌هایی زیاد در عربستان نام برده است، مکان‌هایی دارای آب و یا نزدیک آب که اگر چنین باشد یک کلمه عربی است.
ابن حوقل و دکتر مستوفی هر دو از دیر بردان به مکانی اشاره کرده‌اند که حوض انباری است پر آب، بدون سازه و بنایی خاص. همانطور که ذکر شد این مکان باید در میانه راه قدیمی حوض خان به نایبند قرار داشته باشد. تیم یاردانگ در بررسی میدانی که از این راه کهن در سال ۱۳۹۶ داشته از دیر بردان بازدید به عمل آورده است.
بنا به داشته‌های کتابخانه‌ای و تحقیقات میدانی یاردانگ، دیر بردان مکانی است بر روی کوه صندوق شکن یا چهار صندوق که در گذری به همین نام واقع شده است که حوض انباری تقریبا پر آب به نام حوض صندوق شکن نیز در آنجا قرار دارد. (این نام توسط محلی‌های منطقه راور بر روی آن گذاشته شده است) صندوق شکن، نامی که بدون معنا در این قسمت از راه نمی‌تواند باشد. در این مسیر توسط اهالی قدیمی راور و نایبند به مکانی یاد شده است که کاروانیان با عبور از آن به دلیل سختی مسیر و تکان‌های بسیار شترها، می‌توانسته به شکستن صندوق بارهای آنان منجر شود. تعبیری که به واژه دِیر توسط یاقوت نیز نزدیک است.
You might also like
