پناهگاه حیات وحش نایبندان + طبس، بزرگ‌ترین منطقه تحت مدیریت و حفاظت، سازمان حفاظت محیط زیست ایران است که در خود جاذبه‌های منحصر به فردی از عوارض زمین شناختی، گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی را جای داده است. (مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان محیط زیست در این پست + از سایت یاردانگ به صورت کامل شرح داده شده است)
در پناهگاه حیات وحش نایبندان عوارض زمین شناسی به عنوان جاذبه‌هایی بکر از پتانسیل طبیعی و دوره‌های تاریخی متفاوت زمین شناسی در این منطقه وسیع به جای مانده و دیده می‌شود. جاذبه‌ها و عوارضی خاص همچون تپه‌های ماسه بادی، ریگزاری به نام ریگ گنده، جنگل‌های طبیعی نخل عراقی، کوه‌های نایبند و قله کاه، سرزمین آتشفشانی سیاه، چشمه‌های آبگرم دیگ رستم و آب اسب، بلندی‌های تخت نادر، رویش‌گاه جنگلی تاغ و گز، دق‌های فراوان، سازندهای زمین شناختی بسیار ویژه و کم نظیر و در نهایت گونه‌های گیاهی و جانوری خاص اقلیم بیابانی و کویری که به زیبایی منطقه و خاص بودن آن کمک کرده است.
تمامی آنچه گفته شد، به نوعی در کنار جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی دست ساز بشر از دوران تاریخی متفاوت قرار دارد که از آن جمله می‌توان به روستاهای بیابانی نایبند و زردگاه، برج گلو بیشه، برج سرکویر، قلعه مک شور، پیر تلخاب، کاروانسرای چهل پایه، رباط و حوض انبار‌های حوض خان اشاره کرد.
پناهگاه حیات وحش نایبندان در شهرستان طبس، استان خراسان جنوبی قرار دارد ( قبل از سال ۱۳۸۰ در استان خراسان جنوبی و بعد از آن در استان یزد و در حال حاضر نیز در تقسیمات کشوری و نقشه‌ها در استان خراسان جنوبی واقع شده است). حدود این پناهگاه از شمال به جاده یزد، طبس و جاده معدن پرواده به روستای نیستان، از جنوب و شرق به جاده راور نایبند و نایبند به روستای نیستان و از غرب نیز به مرز شهرستان طبس می‌رسد.
این منطقه در ابتدا با هدف حمایت از گونه‌های در حال خطر انقراض به مانند یوزپلنگ از سال ۱۳۷۴ تا ۱۳۷۹ یعنی به مدت ۵ سال به عنوان منطقه شکار ممنوع انتخاب و معرفی شد، سپس با برنامه‌های پروژه حفاظتی یوزپلنگ آسیایی، در حدود یک میلیون و پانصد هزار هکتار از این عرصه به پناهگاه حیات وحش نایبندان طبس ارتقا حفاظتی پیدا کرد (پناهگاه حیات وحش نایبندان یکی از بکرترین و کم تعارض‌ترین زیستگاه‌های کشور به لحاظ ورود صنایع، معادن و دام‌های اهلی توسط دامداران است).
این پناهگاه همانطور که گفته شد وسیع‌ترین منطقه تحت حفاظت در ایران است. بخش عمده مساحت این پناهگاه را دشت فرا گرفته که دارای اقلیم بیابانی است و از نظر زمین شناسی در زون و منطقه ایران مرکزی و بلوک لوت واقع شده است (از سه دوره زمین شناسی سئوزوییک، مزوزوئیک و پالئوزوئیک). در این پناهگاه حدود ۱۸۰ چشمه فعال آب شور و شیرین شناسایی شده که از مهم‌ترین آنها می‌توان به چشمه‌های آبنار، آب پنبه، شند، پدستون، سرشلن، آب رضا، بیدستون، تلخاب، آبشله، چکاب، غدیر، اسبی، ساور، خدا آفرید، کله گاوی، دوشاخ و چنگو در آن اشاره کرد.
تعدادی از گونه‌های جانوری این منطقه
پستانداران: بز کوهی، قوچ و میش، جبیر، شغال، روباه شنی، شاه روباه، خارپشت ایرانی، تشی، خرگوش، پامسواکی بزرگ، کفتار، کاراکال، گربه شنی، روباه معمولی، پلنگ و یوزپلنگ
پرندگان: زاغ بور، هوبره، باقرقره شکم سیاه، باقرقره گندمی، کبک، تیهو، چکاوک، هدهد، دلیجه، سنقر، عقاب طلایی، بحری سارگپه
تعدادی از گونه‌های گیاهی این منطقه
آنغوزه تلخ، اسفند رومی، درمنه، قیچ، اسکنبیل، گز، کسیدون، کروج، پرند، رمس، سبد، سیاه تاغ، اشنان، بادام کوهی، سفید تاغ، قدومه، گل جالیزی، کلاه میرحسن، شکر تیغال و گون
در حال حاضر نیز پناهگاه حیات وحش نایبندان با داشتن گونه‌های در خطر انقراضی همچون پلنگ و یوزپلنگ که در لیست سازمان IUCN + قرار دارند جزو آخرین امید‌ها برای نجات و تداوم آنها است. امید داریم تا سازمان حفاظت محیط زیست، بیش از آنچه تاکنون به این مهم اهمیت داده نسبت به برقراری بودجه و امکانات حفاظتی تلاش نماید تا شاهد اتفاقات خوبی در این منطقه باشیم.
برای ورود به پناهگاه حیات وحش نایبندان به مانند دیگر مناطق حفاظت شده، نیاز به اخذ مجوزهای لازم از سازمان محیط زیست است. ضمن آنکه به مانند همیشه یاردانگ توصیه می‌کند تا برای ورود به مناطق بیابانی و ناشناخته با تجهیزات کامل و افراد راهنما اقدام شود.
با درود. به عنوان کسی که علاقه ( به هر دلیلی) به پیدا کردن راه های کاروان رو بین کرمان و خراسان و آبادی های سر راه آن ها داشتم و دارم و با توجه به توان و امکاناتم چند باری راه نیستان- آب گرم و سرد- علی آباد- نایبند و برعکس آن را پیموده ام. اما دو گانگی هایی را با آن روبروی می شوی که هرسال بر شمار آن افزوده می شود. شاید اولین دوگانگی تابلوی منطقه حفاظت شده نایبندان باشد که در اول ورودی جاده خاکی از سمت نیستان بر پا شده است. شاید برای کسی که اولین بار از این جاده وارد منطقه بشود شگفت زده شود و از خود بپرسد منطقه حفاظت شده و آمد و شد خودرو های سنگین باری؟! آری. خودرو های سنگین حمل زغال سنگ از معدن های …. یا وقتی به آب گرم و سرد می رسی و کاروانسرای ویران شده آن را می بینی که روزگاری نه چندان دور مسافران در آن پناه می گرفتند و در دریاچه روبروی آن تنی به آب می زدند تا کمی از خستگی راه را به در کنند باز هم وجود آن هیولا ها را می بینی که با عطش سیری ناپذیر آب آن را میمکند وشترانی که مات و مبهوت به این صحنه می نگرند. و شگفت آور آن که در یکی دو سال اخیر گویا طرح پرورش ماهی در آن جا قوت گرفته و در چندصد متری آن نیز معدنی دیگر آماده بهره برداری می شود و تیر های چراغ برق آن تا جاده دیهوک نایبند نزدیک روستای ده ته کشیده شده است.آری بی تردید همه این ها با گشاده دستی و صدها دلیل با مجوز و صدور پروانه انجام گرفته است ولی در دل منطقه حفاظت شده. منطقه ای که برای دوستداران طبیعت، حیات وحش و تاریخ که خود ارزش این منطقه ها را بسیار بیشتر از خود مسئولان می فهمند منطقه ممنوع می شود و گرفتن مجوز ورود به هزاران دلیل بی دلیل و با عنوان های آسیب به منطقه و غیره رد می شود. گویا نگاه دست اندر کاران محیط زیست کشور نمی خواهد تغییر کند که این زیستگاه ها با این گونه نگاه نگهداری نمی شود که آمار و ارقام و شواهد هم گویا چنین می نماید. تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.
احمد عزیز. سپاس از مهر و توضیحات بسیار کاملی که داشتی. متاسفانه قوانین به درستی اجرا نمیشه و ماموران قانون هم به نوبه خود دل بخواهی به اجرا تن میدهند.
راستی اگر عکس از این منطقه داشته باشید برای ما در تلگرم ارسال کنید تا بتوانیم در این چنین پست هایی با نام خودتان استفاده کنیم و مخاطبان یاردانگ هم بهره ببرند. شماره ما در تلگرم و دیگر شبکه‌های پیام رسانی ۰۹۲۰۷۲۰۲۳۵۱