سیل و سیلاب را می‌توان جزو یکی از پدیده‌های طبیعی همچون رانش زمین، زلزله، سونامی، آتش‌فشان و دیگر موارد نام برد که به معنای طغیان و روان شدن جریان زیاد آب در خارج از بستر رودخانه است که معمولا پس از بارندگی‌های شدید و در یک بازه زمانی کوتاه یا بلند روی میدهد. پس در حالت کلی به طغیان کردن آب رودخانه‌ها و زیر آب رفتن پهنه زیادی از زمین را سیل می‌گوییم که با این تعریف لغوی می‌توان سیل را به سه دسته کلی تقسیم بندی کرد.
- سیل‌های ناگهانی که بر اثر بارش باران‌های زیاد و به صورت ناگهانی به دلیل عدم جذب آب در زمین و نبودن پوشش گیاهی مناسب در هر منطقه‌ای امکان بروز و پیش‌روی دارد که معمولا همراه با رعد و برق فراوان است و در بازه زمانی کمی رخ میدهد.
- سیل رودخانه‌ای که با پرشدن ظرفیت آبی رودخانه (دبی رودخانه) رخ داده و با بالا رفتن وسر‌ریز شدن آب از خط مرگ رودخانه شاهد آن هستیم که بسته به شدت باران در بالا دست خطرات فراوانی را حتی بدون بارش باران در منطقه آبخیز خواهیم داشت.
- سیل ساحلی که به دلیل طوفانی شدن دریا و یا پس از سونامی‌های (زمین‌لرزه‌های کف دریا و اقیانوس‌ها) رخ داده شده در دریا و اقیانوس‌ها رخ میدهد و همچنین در بعضی موارد جزر و مد شدید آب و جاری شدن آب از دریا به ساحل رخ میدهد.
سیل و سیلاب در کشور ما طی سالیان اخیر به دلایلی زیاد، چه خطای انسانی و چه تغییرات اقلیمی افزایش یافته و باطبع خسارات زیادی را به مردم وارد کرده است. از آنجا که خشکی و خشکسالی در سالهای اخیر به همراه تغییرات اقلیمی در کشورمان رخ داده است، علاوه بر خشکی خاک، کم بودن پوشش گیاهی زمین نیز باعث عدم نفوذ آب به خاک و درنتیجه افزایش آب‌های سطحی و روان شدن آنها می‌شود که نتیجه‌ای ویرانگر، در جاری شدن سیلاب‌ها پدید می‌آید. سیلاب‌ها با توجه به دلایل گفته شده حجم زیادی از خاک را شسته و همراه خود به داخل بستر رودها برده و این مهم سبب کاهش ظرفیت جاری شدن آب رودها می‌شود. همینطور رسوباتی که به پشت سدها و بندهای خاکی از طریق آنها میرسد نیز از ظرفیت مخزن سدها کم کرده و باعث فشار به دیواره سدها و بندها شده که نتیجه‌ای جز شکستن آنها و طغیان آب را نخواهد داشت. بد نیست بدانیم سیلاب در بیابان و مناطق پست بیشتر از جنگل‌ها و مناطق ساحلی جریان داشته و تاثیرات مخرب بیشتری را در حوزه آبریز خود می‌گذارد. از جمله عوامل انسانی که باعث تشدید خسارات و بحران می‌شود می‌توان ساختمان‌سازی‌های بسیار در کناره و داخل رودها دانست که باعث کاهش مقدار ظرفیت جاری شدن آب در رودها می‌شود که بالطبع سیلاب پدید می‌اید. از طرفی گاهی سیل‌ها و سیلاب‌ها به صورت طبیعی و دوره‌ای جریان پیدا می‌کند که دلیل ایجاد دشت‌های سیلابی می‌شود، دوره‌هایی که سیکل پدید آمدنشان حتی تا چندین دهه نیز ادامه دارد.
برای محاسبه احتمال جاری شدن سیلاب‌ها نیاز است تا برآوردی بر پتانسیل بارش باران و نحوه توزیع آن در یک منطقه که به آن حوزه آبریز گفته می‌شود را داشته باشیم. مقدار آبدهی یا سطح آب رودخانه‌ها برحسب زمان توسط منحنی‌هایی به نام هیدروگراف نشان داده می‌شود که توسط آنها با تعیین مرزهای دشت‌های سیلابی توسط عکس‌های هوایی، برای تعیین آبرفتها و شناسایی اشکال ایجاد شده توسط سیلاب‌های قبلی همچون پادگانه‌ها و گودال‌ها میسر است، اما با همه اینها نمی‌توان زمان دقیقی از پیش‌بینی وقوع سیل را در نظر داشت و تنها احتمال وقوع سیل را می‌توان برای منطقه بارش در نظر گرفت.
در موقع بروز سیل نقش پوشش گیاهی و جنس خاک در کنترل و مهار سیلاب بسیار مهم است، چنانچه با برخورد سیلاب به درختان و پوشش گیاهی پایدار در منطقه از سرعت جریان آن کاسته و همینطور نوع خاک نیز می‌تواند در جذب هرچه بیشتر آب تاثیر گذاشته تا از حجم آن کاسته شود. توجه به هشدارهای هواشناسی در هر منطقه و اهمیت دادن به آنها می‌تواند در کمتر شدن خسارات وارده بسیار مهم و کارآمد باشد.
در هنگام بروز سیلاب نیاز است چنانچه در جاده بودید، با حفظ خونسردی از جاده‌های هموار برای رسیدن به مکان امن استفاده کنیم و اگر در محاصره سیل واقع شدیم، لازم است تا به بلندترین نقطه که دور از حاشیه رودخانه‌ها است پناه ببریم.
چنانچه در هنگام وقوع سیلاب در خودرو قرار داشتیم، باید با دنده سنگین و به آرامی حرکت کرده و بدانیم ترمز‌های خودرو به خوبی کار نخواهد کرد تا به محل امن و دور از طغیان آبها برسیم.
لازم است بدانیم چنانچه آب سیلاب، از محدوده نیمه ارتفاع چرخ‌های خودرو شما بالاتر رفت خودرو را رها کرده و به نقاط بالادست روید چرا که سیلاب به راحتی ماشین را از زمین بلند کرده و همراه خود می‌برد.
اگر ارتفاع آب به سطح اگزوز خودرو شما رسید با حفظ آرامش خود از تعویض دنده اجتناب کنید، چرا که با عوض کردن آن مکشی درون لوله اگزوز ایجاد شده و آب به درون موتور کشیده می‌شود و خودرو شما را خاموش می‌شود.
چراغ مه شکن عقب را روشن نکنید، انعکاس نور آن در آب با نور چراغ ترمز تداخل کرده و خودرو عقبی را دچار سردرگمی می‌کند.
با روشن کردن فلاشر میتوانید خطر را برای خودروهای دیگر اعلام نمایید.
اگر خودرو شما در سیلاب خاموش شد، وقت خود را برای استارت و دوباره روشن کردن آن هدر نداده و آن را ترک کنید تا به محل امن برسید.
با بیرون آمدن خودرو از سیلاب چندین بار ترمز گرفته تا لنت‌ها خشک شده و ترمز خودرو به عملکرد صحیح خود برسد.
پس از سیل معمولا خزندگانی چون مار از لانه‌های خود بیرون آمده و باید مراقب آنها باشید.
امکان دارد در گل و لای به جای مانده از سیلاب اشیا تیز قرار داشته باشد که بایستی بدون مراقبت از پاها به درون آنها نرویم.
امداد به دیگران و خودروها رو برعهده تیم امداد و نجات هلال احمر بگذارید، چرا که آنان به خوبی آموزش و راهکارهای مناسب را تعلیم دیده‌اند.
هیچگاه در کناره رودخانه‌ها و مسیل‌ها اطراق نکرده و از خط مرگ رودخانه پایین‌تر نباشید.
اگر خانه شما در محاصره سیل قرار گرفت نسبت به قطع کردن برق و گاز اقدام کنید.
